Κων/νος Σαλαβάτης
Πτυχιούχος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ.
Κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου στις Αγγλικές και Αμερικανικές Σπουδές.
Το review για την καινούρια ταινία του Todd Phillips είναι ίσως το πιο δύσκολο που έχω γράψει μέχρι τώρα. Και αυτό όχι επειδή δεν έχω τι να πω για την ταινία, αλλά επειδή πρέπει να προσέξω το πως θα το πω χωρίς να πέσω και εγώ σε ιδεολογικές παγίδες όπως ένα μεγάλο ποσοστό της κριτικής της ταινίας. Το Joker είναι από τα έργα που διχάζουν. Ξεκάθαρα. Είτε θα το λατρέψεις, είτε θα το σιχαθείς. Σε ένα κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό κλίμα που μυρίζει μπαρούτι σε κάθε καλλιτεχνική έκφραση που ξεφεύγει λίγο από το «αποδεκτό», το Joker ήταν μια μεγάλη μούτζα. Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή.
Η ταινία μου άρεσε. Όχι επειδή είχε απίστευτη σκηνοθεσία (comme ci comme ça) ή επειδή ο Joaquin Phoenix ήταν εκπληκτικός (ήταν, περισσότερα όμως για αυτό πιο κάτω, έχω πολλά να πω), αλλά επειδή κατάφερε να μου μαυρίσει την ψυχή και να με κάνει να αισθανθώ άβολα με την εξέλιξη της ιστορίας. Με τάραξε με λίγα λόγια. Κυνική, βίαιη, ψυχοφθόρα, ανατριχιαστική. Από τις πρώτες κιόλας σκηνές νιώθεις πόσο βαριά είναι η ατμόσφαιρα της ταινίας και μόλις μπαίνεις για πρώτη φορά στα κλόουν παπούτσια του Phoenix το στομάχι σου γίνεται κόμπος από το πόσο απομονωμένος και αποξενωμένος είναι από την κοινωνία, ακριβώς όπως ο Travis Bickle στον Ταξιτζή (1976) του Scorsese, που αποτέλεσε για τον Phillips ξεκάθαρη πηγή έμπνευσης (ο De Niro άλλωστε έχει μεγάλο ρόλο και στο Joker και αποτελεί συμβολική σύνδεση ανάμεσα στις δύο ταινίες).
Επειδή η συγκεκριμένη ταινία χάνει πολύ από την μαγεία της άμα αναφέρω συγκεκριμένες λεπτομέρειες, θα προσπαθήσω να είμαι όσο πιο προσεκτικός γίνεται. Το Joker είναι ένα origin story, μια ιστορία προέλευσης του πιο ενδιαφέροντος και πιο καλογραμμένου κακού στην ιστορία των κόμικς και των superhero ταινιών. Δεν είναι τυχαίο πως όποιος έχει ενσαρκώσει τον Joker μέχρι τώρα (Jack Nicholson, Heath Ledger, Cesar Romerο, ακόμα και ο Mark Hamill που έδινε την φωνή του) γίνεται αντικείμενο cult λατρείας σχεδόν άμεσα. Αυτό το έχουμε ως δεδομένο. Εκεί που διαφέρει το Joker του Phillips από τα άλλα είναι πως δεν έχει σαν δεκανίκι του την ιστορία του Joker από τα κόμικς. Ο σκηνοθέτης του δεν ήθελε απλά να ακολουθήσει μια ιστορία κάποιου άλλου. Ήθελε να πει την δικιά του ιστορία για την γέννηση του Joker. Σε μια βιομηχανία που βομβαρδίζεται από τις ίδιες ταινίες υπερηρώων ξανά και ξανά, αυτή τουλάχιστον πρόκειται για κάτι ολόφρεσκο.
Ο Αrthur Fleck (Joaquin Phoenix) είναι ένας παρίας στην Gotham City που δουλεύει ως κλόουν διασκεδαστής για να βγάλει τα προς το ζην ώστε να συντηρήσει τον εαυτό του και την μητέρα του. Ζει σε μια άθλια πολυκατοικία, σε ένα βρώμικο διαμέρισμα και σαν να μην έφτανε αυτό έχει ψυχικά προβλήματα που τον αναγκάζουν να παίρνει χάπια και να επισκέπτεται ψυχολόγο. Πάσχει επίσης από μια νευρολογική πάθηση που τον αναγκάζει να ξεσπάει σε τσιριχτά γέλια από το πουθενά (ναι, υπάρχει και στην πραγματικότητα), κάτι που κάνει την αποξένωση του από τον υπόλοιπο κόσμο ακόμα πιο μεγάλη. Η Gotham είναι όπως στις ταινίες του Batman βρώμικη (από όλες τις απόψεις), απελπιστική, βίαιη και άτακτη.
Η ταινία έχει ένα πολύ μεγάλο και τολμηρό κίνητρο. Εξανθρωπίζει το άτομο πίσω από τη μάσκα, μας κάνει να συμπαθήσουμε τον χαρακτήρα του Άρθουρ, να μοιραστούμε τον πόνο του και την αποξένωση του, να τον λυπηθούμε και να τον καταλάβουμε, χωρίς βέβαια να τον κάνουμε ήρωα (όπως θα δούμε και στο δεύτερο μισό της ταινίας, ο Άρθουρ περπάτησε έναν δρόμο που δεν έχει γυρισμό). «Δε με ακούς, έτσι;» είπε ο Άρθουρ στην ψυχολόγο που επισκέπτεται. «Έρχομαι εδώ και μου κάνεις πάντα τις ίδιες ερωτήσεις: Πως πάει; Έχεις αρνητικές σκέψεις; Το ΜΟΝΟ που έχω είναι αρνητικές σκέψεις». Η ταινία σε βάζει αμέσως στο τριπάκι να συμπαθήσεις τον Άρθουρ που περνάει έναν Γολγοθά μέσα του και γύρω του. Μια από τις πιο δυνατές σκηνές της ταινίας ήταν όταν έγραφε στο τετράδιο με τα ανέκδοτα του την φράση «Το χειρότερο κομμάτι του να έχεις μια ψυχική ασθένεια είναι ότι οι υπόλοιποι περιμένουν να συμπεριφέρεσαι σαν να μην έχεις», ζωγραφίζοντας ένα χαμογελαστό πρόσωπο μέσα σε ένα όμικρον της πρότασης και με τα γράμματα να γίνονται πιο μεγάλα και πιο άσχημα μετά από κάθε σειρά σαν να τα βγάζει με απόγνωση και πόνο.
Η μετάβαση του Άρθουρ από έναν παρεξηγημένο, καλοκάγαθο παρία στον Κλόουν Πρίγκηπα του Εγκλήματος, όπως πολλές φορές αποκαλείται ο Joker, είναι σταδιακή μέχρι που επιταχύνει απότομα μόλις μαθαίνει κάτι συγκλονιστικό από το παρελθόν του που του καταστρέφει και το τελευταίο συναισθηματικό και ηθικό στήριγμα που είχε. Στη ζωή του έχει συνηθίσει να είναι το θύμα όλων, από τα παιδιά στον δρόμο που τον χτυπάνε και του παίρνουν την διαφημιστική πινακίδα που κρατούσε μέχρι τον συνάδελφο του στο γραφείο κλόουν που του την είχε στημένη για να τον διώξει. Ακόμα και η ψυχολόγος που επισκεπτόταν έχασε τη δουλειά της μιας και η πολιτεία δεν ενδιαφέρεται για άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας αποσύροντας κάθε χρηματοδότηση πρόνοιας. Βλέποντας τον Άρθουρ να πέφτει όλο και περισσότερο στην τρύπα που του έχουν δημιουργήσει όσοι τον έχουν απογοητεύσει μου ερχόταν στο μυαλό το τραγούδι του Yonderboi, Before You Snap, που θα μπορούσε άνετα να είναι το μουσικό χαλί της καθόδου του Άρθουρ στο χάος και τη βία. Περίμενα τη στιγμή που θα σκάσει η ωρολογιακή βόμβα.
Για την ταινία δεν μπορώ να πω πολλά χωρίς να κάνω spoilers. Η σκηνοθεσία του Phillips ήταν ενδιαφέρουσα, η κινηματογράφηση του Lawrence Sher μοναδική και το soundtrack της Hildur Guðnadóttir θα σας σηκώσει την τρίχα με το πόσο θεματικά ολόσωστο και πόσο δυνατό είναι. Κακά τα ψέματα όμως η ταινία ζει και πεθαίνει με την ερμηνεία του Joaquin Phoenix. Και τώρα ερχόμαστε στο ζουμί του review.
«Ήταν ο Phoenix καλύτερος Joker από τον Heath Ledger;» είναι η ερώτηση που θα ακούτε συνέχεια από εδώ και πέρα, αλλά δεν πρέπει να πέσετε στην παγίδα να διαλέξετε. Το μόνο σίγουρο είναι πως ο Joker του Phoenix, επιβαρυμένος με στοιχεία ρεαλισμού, είναι πολύ πιο δύσκολος από αυτόν του Ledger. Έχει όμως και το προβάδισμα μιας και ο Joker του ήταν πολύ πιο στρογγυλός, πιο καλογραμμένος και ολοκληρωμένος όσον αφορά την πλοκή από του Ledger. Οι δύο ερμηνείες όμως απέχουν παρασάγγας η μια από την άλλη, οπότε δεν τίθεται θέμα σύγκρισης. Έχουν ένα κοινό όμως. Και αυτό είναι η φυσική αναπαράσταση της «τρέλας» του Joker.
Ο Phoenix έδωσε μια ερμηνεία που στοιχειώνει και που νομίζω πως θα του κερδίσει και το πολυπόθητο αγαλματίδιο Α’ Ανδρικού Ρόλου των Όσκαρς (αν η Ακαδημία τον έχει συγχωρέσει βέβαια για το σχόλιο του πως ο ετήσιος «αγώνας» για το βραβείο είναι «total bullshit”). Στους υπεύθυνους της Ακαδημίας αρέσει η λογική του method acting, του ηθοποιού που μελετάει, ζει τον ρόλο του και προσαρμόζει το σώμα του, τις αισθήσεις του και το νευρικό του σύστημα στις προσταγές του χαρακτήρα που υποδύεται.
Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί το σώμα του ο Phoenix είναι μοναδικός, όπως ακριβώς ήταν και του Ledger. Όταν τον πιάνει το ασταμάτητο γέλιο από το πουθενά, πιάνει το λαιμό του, προσπαθεί να το καταπνίξει, ενώ μέσα στον τσιριχτό ήχο ακούγονται μπερδεμένοι και γοεροί λυγμοί. Ακόμα και ο τρόπος που κινείται ή ο τρόπος που στέκεται προτάσσοντας τα πλευρά του σε κάποιες σκηνές είναι αλλόκοτος. Κάνει την μετάβαση του Άρθουρ να φαίνεται τόσο φυσική, έχοντας απόλυτη επίγνωση της τρέλας του. Οι σκηνές που χορεύει μετά την βίαιη «απελευθέρωση» του και την αποδοχή του χάους σε αναστατώνουν, αφού συνειδητοποιείς πως ο ψυχωτικός του χαρακτήρας και το μίσος που δέχτηκε από τους άλλους και που πλέον είναι έτοιμος να δώσει πίσω έχουν «σκοτώσει» για τα καλά τον Άρθουρ. Ειδικά η σκηνή του χορού στα σκαλοπάτια υπό τους ήχους του Rock & Roll Part II του Gary Glitter (ο οποίος κατηγορήθηκε για παιδοφιλία αργότερα στην καριέρα του) είναι φορτισμένη με νόημα. Δεν είναι τυχαίο το ότι χρησιμοποιήθηκε τραγούδι glam rock. Το glam rock στα 70s είχε γίνει συνώνυμο της μεταμόρφωσης και της δημιουργίας alter ego, όπως ο David Bowie που «μεταμορφώθηκε» σε Ziggy Stardust. Επίσης δεν είναι τυχαίο που χρησιμοποιήθηκε το συγκεκριμένο κομμάτι glam rock. Όπως και με τον Gary Glitter κανένας δεν γνωρίζει πως αυτός ο τρελός τύπος ντυμένος και βαμμένος κλόουν που κατεβαίνει τα σκαλιά είναι εγκληματίας. Σ’ αυτή τη σκηνή ο Άρθουρ αλλάζει το δέρμα του και δίνεται ολοκληρωτικά στο alter ego του. Πλέον στο σώμα του υπάρχει μόνο ο Joker. Βαρέθηκε να λυπάται τον εαυτό του και να είναι αισιόδοξος και «χαρούμενος» με το στανιό αν και η ζωή του είναι μια κόλαση —έχουν πολλά να ειπωθούν για τις ψυχολογικές συνέπειες που έχει η τοξική θετικότητα που χαρακτηρίζει την σύγχρονη κοινωνία, η ανεύθυνη δηλαδή υπόδειξη τρίτων σε άτομα που έχουν ψυχικά προβλήματα να σταματήσουν να σκέφτονται τα άσχημα και απλά να είναι χαρούμενοι, λες και είναι τόσο απλό— και διάλεξε το μονοπάτι της εκδίκησης. Αλλά όπως έχω αναφέρει ξανά και ξανά, από την εποχή του Shakespeare ακόμα, ξέρουμε πως αυτός ο δρόμος οδηγεί μόνο σε περισσότερο αίμα, ποτέ σε κάθαρση.
Πέρα από πολιτικά ζητήματα που θίγει η ταινία και που διάλεξα να μην αναφερθώ (λόγω spoilers και επειδή ήθελα περισσότερο να επικεντρωθώ στον χαρακτήρα αυτό καθ’ αυτό), η ταινία είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία με μια συγκλονιστική ερμηνεία από τον Joaquin Phoenix. Πιθανότατα αν υποδυόταν άλλος ηθοποιός τον Joker, πχ. o Jared Leto, η ταινία να μην είχε την βαρύτητα που έχει σήμερα. Ο Phoenix όμως της έδωσε πολιτισμικό βάρος και μομέντουμ που φοβίζει και που … παρεξηγείται εύκολα. Δεν είναι εύκολη ταινία να δεις και δεν είναι για όλους. Ο κινηματογράφος όμως υπάρχει για να μας δίνει εμπειρίες που δε θα τις ζούσαμε ποτέ στη ζωή μας και συναισθήματα που «ξύνουν» το εξωτερικό της ψυχής μας.
Yγ. Αν τη δείτε και αγαπήσετε τον Joaquin Phoenix, τσεκάρετε επίσης το The Master και το Her, στα οποία ήταν επίσης μοναδικός.
Οι ειδήσεις της Κατερίνης και της Πιερίας με ένα κλικ.
