Κων/νος Σαλαβάτης
Πτυχιούχος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ.
Κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου στις Αγγλικές και Αμερικανικές Σπουδές.
Τα τελευταία χρόνια έχω δει πάρα πολλά ντοκιμαντέρ. Το Netflix μάλιστα έχει αρκετά ενδιαφέροντα για κάποιον που έχει διάθεση να ψάξει. Από τη βιβλιοθήκη του όμως λείπει το καλύτερο. Το I Am Not Your Negro του Raoul Peck είναι ό,τι πιο άρτιο και καλοφτιαγμένο κυκλοφορεί σε αυτή την κατηγορία, ειδικά άμα σκεφτεί κανείς πως το ζήτημα που πραγματεύεται, αυτό του συστημικού ρατσισμού και της εμπειρίας των Αφρικανοαμερικανών στην μετά Τζιμ Κρόου Αμερική, είναι τρομερά ευαίσθητο. Το ντοκιμαντέρ είναι βασισμένο σε ένα ημιτελές δοκίμιο του James Baldwin, του εμβληματικού Αφρικανοαμερικανού συγγραφέα που θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους του 20ου αιώνα.
Ο Baldwin ήταν η φωνή του περιθωρίου. Σε μια Αμερική πνιγμένη στα φυλετικά και στα ομοφοβικά εγκλήματα, την προκατάληψη και τις πολιτικές διαχωρισμού βούτηξε την πένα του στο μελάνι και αποφάσισε να μιλήσει, με τον πύρινο του λόγο και την οξυδέρκεια του για την εμπειρία του, όπως και όλων αυτών που δεν ανήκαν στην «εικόνα» του άσπρου, στρέιτ, αγγλοσάξονα προτεστάντη. Τα δοκίμια του, τα οποία συλλέχθηκαν και εκδόθηκαν ως Notes of a Native Son το 1955 είναι από τις πιο σημαντικές έρευνες στις διακρίσεις φυλής, φύλου και κοινωνικής τάξης των Δυτικών κοινωνιών και κυρίως της Αμερικανικής κοινωνίας στα μέσα του 20ου αιώνα. Στον υπόλοιπο κόσμο όμως δεν έγινε γνωστός από το Notes of a Native Son αλλά από τη λογοτεχνική του παραγωγή, με το Go Tell It on the Mountain, το ημιαυτοβιογραφικό του Bildungsroman, να είναι μέχρι σήμερα μια από τις πιο δυνατές ιστορίες ενηλικίωσης, αλλά και το Giovanni’s Room, το οποίο είχε γυρίσει πολλά κεφάλια το 1956 λόγων του τολμηρού ομοφυλοφιλικού του περιεχομένου. Το μυθιστόρημα του If Beale Street Could Talk (1974) μεταφέρθηκε πριν δύο χρόνια στην μεγάλη οθόνη από τον Barry Jenkins, με την σπουδαία Regina King να κερδίζει Όσκαρ Β’ Γυναικείου Ρόλου.
Όσον αφορά τον ακτιβιστή Baldwin, βρέθηκε ανάμεσα στα δύο τεράστια ονόματα του Martin Luther King και του Malcolm Χ. Σε μια σειρά διαλέξεων που έκανε σε περιοχές του Αμερικανικού Νότου, υποστήριζε ξεκάθαρα ένα πλάνο ενεργειών για τη χειραφέτηση του Αφρικανοαμερικανού κόσμου που βρισκόταν ακριβώς στη μέση των δύο υπαρχουσών ιδεολογιών. Η ιδεολογική του θέση ήταν δηλαδή κάτι ανάμεσα στην ριζοσπαστική πολιτική πυγμής του Malcolm X και στην ειρηνιστική πολιτική παθητικής αντίστασης του Martin Luther King. Η σκέψη του δεν έμπαινε σε τόσο δογματικές και στέρεες βάσεις. Διαφωνούσε με τον τίτλο «ακτιβιστής πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων», γιατί, όπως και ο Malcolm X, πίστευε πως αν κάποιος είναι όντως πολίτης δε χρειάζεται να «πολεμήσει» για τα πολιτικά και κοινωνικά του δικαιώματα. Το ίδιο όμως σιχαινόταν και τον όρο «επανάσταση» για το συγκεκριμένο κίνημα, μιας και όπως έλεγε «είναι μια περίεργη εξέγερση ακριβώς επειδή πρέπει να έχει ως στόχο την εγκαθίδρυση μιας συνοχής, μιας ένωσης» παρά μιας απόσχισης, μέσα από ριζικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης και ζωής της Αμερικανικής κοινωνίας. Ήταν μέσα σε όλες τις προσπάθειες φυλετικής απελευθέρωσης των 60s και 70s, ακόμα και στις ιστορικές πορείες στη Selma της Alabama (δείτε ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ την καταπληκτική ταινία της Ava DuVernay, Selma).
Η γραφή του Baldwin είναι μαγευτική ακριβώς γιατί αφήνει το στίγμα του στο χαρτί. Διαβάζοντας τις σκέψεις του ή τις παρατηρήσεις του για τις ρίζες των φυλετικών διακρίσεων ή ακόμα και τις εμπειρίες του ως Αφρικανοαμερικανός αναγνωρίζεις αμέσως τον τραυματισμένο του ψυχισμό μέσα από την απάνθρωπη αντιμετώπιση του χρώματος του ή του σεξουαλικού του προσανατολισμού. Η φωνή του είναι αυτή του φυλακισμένου, του καταπιεσμένου. Νιώθεις στο πετσί σου την αγανάκτηση ενός ανθρώπου που του έχουν στερήσει το δικαίωμα να νιώθει κομμάτι του κόσμου του. Η σεξουαλικότητα του άλλωστε ήταν και από τους λόγους που πολλές φορές ακόμα και η ίδια του η κοινότητα τον αγνοούσε. Είναι η μορφή που στην ιστορική διαδρομή μιας άλφα κοινωνική εξέλιξης χάθηκε από τα σχολικά βιβλία και δεν του αφιερώθηκε καμία μέρα μνήμης. Κατά την ταπεινή μου γνώμη το όνομα του θα έπρεπε να φιγουράρει ανάμεσα σε αυτά των μεγαλύτερων διανοούμενων για ζητήματα φυλής και διακρίσεων, όπως του Edward Said, του Frantz Fanon, της Gayatri Spivak και του Homi Bhabha. Το I Am Not Your Negro όμως τον γνώρισε σε τόσο κόσμο και συνόψισε τόσο τέλεια τις πληγές που άνοιξε αυτός ο άνθρωπος στον συστημικό ρατσισμό που είδα αποφθέγματα του να μοιράζονται συνεχώς τις προηγούμενες μέρες στα social media.
Το I Am Not Your Negro είναι η δραματοποιημένη μορφή του ημιτελούς δοκιμίου του με τίτλο Remember This House (μτφ. Θυμήσου Αυτό το Σπίτι) στο οποίο ο Baldwin μνημονεύει τις τρεις μορφές του κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων που δολοφονήθηκαν πάνω στον αγώνα τους, του Martin Luther King, του Malcolm X και του Medgar Evers. Το ντοκιμαντέρ έχει κάνει τρομερή δουλειά στην παρουσίαση του φλογερού λόγου του Baldwin ανάμεσα σε βίντεο της περιόδου των ρατσιστικών νόμων Τζιμ Κρόου και αργότερα, με τον Samuel Jackson στην θέση του αφηγητή και με ένα soundtrack που είναι σαν να μην δέθηκε καν με μηχανήματα αλλά σαν να ράφτηκε με τα αίματα των νεκρών και να κέρδισε πολιτικό μομέντουμ.
Θα κλείσω με ένα απόσπασμα της ταινίας από μια συνέντευξη του Baldwin που έπεσε σαν χαρακιά στο μυαλό μου. «Αν ήμασταν λευκοί, αν ήμασταν Ιρλανδοί, αν ήμασταν Εβραίοι, αν ήμασταν Πολωνοί, αν είχαμε, πράγματι, στο μυαλό σας ένα σημείο αναφοράς, οι ήρωές μας θα ήταν και οι ήρωες σας … Ο Nat Turner [ο γνωστός ηγέτης της μεγαλύτερης και πιο αιματηρής εξέγερσης σκλάβων στην Αμερική] θα ήταν ήρωας σας αντί για απειλή. Ο Malcolm X μπορεί να ήταν ακόμα ζωντανός. Όλοι είναι πολύ περήφανοι για το γενναίο μικρό Ισραήλ, ένα κράτος με το οποίο δεν έχω τίποτα, δεν θέλω να παρερμηνευθώ, δεν είμαι αντισημίτης. Αλλά, ξέρετε, όταν οι Ισραηλινοί παίρνουν τα όπλα, ή οι Πολωνοί, ή οι Ιρλανδοί, ή οποιοσδήποτε λευκός στον κόσμο λέει, «Δώσε μου ελευθερία ή δώσε μου θάνατο», ολόκληρος ο λευκός κόσμος χειροκροτεί. Όταν ένας μαύρος λέει ακριβώς το ίδιο πράγμα, λέξη προς λέξη, κρίνεται εγκληματίας και αντιμετωπίζεται ως ένας και γίνεται ό,τι είναι δυνατόν για να γίνει παράδειγμα αυτός ο κακός νέγρος, ώστε να μην υπάρξει κανείς άλλος σαν και αυτόν. «
Οι ειδήσεις της Κατερίνης και της Πιερίας με ένα κλικ.