Κων/νος Σαλαβάτης
Πτυχιούχος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ.
Κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου στις Αγγλικές και Αμερικανικές Σπουδές.
Πριν 19 χρόνια και συγκεκριμένα στις 12 Σεπτεμβρίου του 2002 ο μεγάλος κριτικός κινηματογράφου Roger Ebert εξέδωσε την συνέντευξη που πήρε από τον Hayao Miyazaki του Studio Ghibli, ένα χρόνο μετά την τεράστια εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία που ήταν το Spirited Away. Αν μη τι άλλο η συγκεκριμένη συνέντευξη έμεινε στην ιστορία. Και έμεινε κυρίως γιατί ο Miyazaki μπόρεσε να εξηγήσει με απόλυτη σαφήνεια το σκεπτικό πίσω από κάποιες κινηματογραφικές του επιλογές, γεγονός που τράβηξε το ενδιαφέρον του σινεφίλ κόσμου.
Στη συνέντευξη ο Ebert του είπε πως λατρεύει την “αχρείαστη” και “ανώφελη” κίνηση στις ταινίες του. Αντί δηλαδή κάθε κίνηση να υπαγορεύεται από την πλοκή της ταινίας, στις ταινίες του Ghibli και κυρίως του Miyazaki, βλέπουμε τους χαρακτήρες πολλές φορές απλά να κοντοστέκονται για λίγο, να αναστενάζουν, να σκέφτονται, να παρατηρούν ένα κινούμενο ρυάκι, κτλ. Δεν εξελίσσεται η πλοκή, οι σκηνές είναι εκεί από μόνες τους, αποκομμένες από την δράση.
Ο Miyazaki απάντησε πως στα Ιαπωνικά υπάρχει ολόκληρη λέξη για αυτό που περιγράφει ο Ebert: ma, δηλαδή κενό, έλλειψη. Σηκώνει τα χέρια του και χτυπάει τέσσερα παλαμάκια. «Ο χρόνος ανάμεσα στα παλαμάκια μου είναι ma. Το να έχεις ασταμάτητη δράση χωρίς ανάσα είναι απλά φλυαρία. Αν όμως σταθείς ένα λεπτό τότε η ανάπτυξη της έντασης στην ταινία μπορεί να φτάσει σε μεγαλύτερα, πιο βαθιά επίπεδα. Αν έχεις συνεχή ένταση απλά μουδιάζεις.» Μετά από προτροπή του Ebert να εξηγήσει λίγο παραπάνω το σκεπτικό του είπε πως όσοι φτιάχνουν ταινίες συνήθως φοβούνται τη σιωπή και θέλουν να την εξαφανίσουν. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι η διαρκής δράση, αλλά τα υποκείμενα συναισθήματα που δεν σταματάνε ποτέ. Αυτός ήταν πάντα ο μεγάλος στόχος του Studio Ghibli, να «χαλαρώσουν» λίγο τα πράγματα αντί να βομβαρδίσουν τον κόσμο με θόρυβο και αναστάτωση.
Ο Ebert που ήταν πάντα γεμάτος από πολλές επιρροές έξω από το δυτικό τρόπο σκέψης μπόρεσε να διακρίνει τη δύναμη των «κενών χρόνων». Ένα μεγάλο ποσοστό όμως όσων «ανήκουν» στην δυτική κουλτούρα, στην οποία οι επίδοξοι συγγραφείς μαθαίνουν πως κάθε σκηνή που δεν κουνάει την πλοκή ή δεν εξελίσσει τον χαρακτήρα είναι αχρείαστη, τα καρέ του γεροHayao σίγουρα θα φαίνονται εκτός τόπου και χρόνου και περίεργα. Και όχι μόνο αυτό. Παρερμηνεύονται επίσης.
Τις προάλλες παρατήρησα στο twitter πως ένας κειμενογράφος χρησιμοποιούσε τον όρο “Ghiblicore” για να μιλήσει για φανταστικές ιστορίες χωρίς conflict (μτφ. σύγκρουση, διαμάχη). Σαν να λέει δηλαδή πως οι ταινίες του Ghibli είναι παραμύθια χωρίς τον δράκο, ένα τίποτα, ένα απλό αισθητικό αποτέλεσμα από το οποίο δεν εξάγονται ηθικά συμπεράσματα, δεν προάγεται η κριτική σκέψη, δεν έχουν βαρυσήμαντη ιστορία. Το γεγονός ότι το αποτέλεσμα της αφηγηματικής σύγκρουσης δε μεταφράζεται σε δράση αλλά σε κενές στιγμές όπου ο χαρακτήρας δίνει χρόνο στον ίδιο και στο κοινό να αναμασήσει και να συλλογιστεί τη βαρύτητα των όσων έγιναν έδωσαν την εντύπωση στον συγκεκριμένο κριτικό πως πρόκειται για ιστορίες χωρίς σύγκρουση.
Θα μου πει κάποιος «Μα που ακριβώς υπάρχει αφηγηματική σύγκρουση στο My Neighbour Totoro; Είναι ένα απλό παραμυθάκι που κυλάει απρόσκοπτα.» Σίγουρα, φαινομενικά η πιο «χαζοχαρούμενη» ταινία του Studio Ghibli δεν έχει καμιά σύγκρουση. Φαινομενικά όμως. Όχι στην ουσία της. Η ταινία δεν σου πετάει τη σύγκρουση στα μούτρα. Να θυμίσω πως η μητέρα των κοριτσιών είναι στο νοσοκομείο και δεν ξέρουν για ποιο λόγο. Και κάπως έτσι η ταινία μπορεί να μεταμορφωθεί από απλό γλυκό παραμυθάκι-γιορτή της παιδικής ηλικίας σε μια εξερεύνηση του πώς θα ήταν αν η φαντασία που χρησιμοποιεί ένα παιδί για να ξεφύγει από την πραγματικότητα του συναισθηματικού τραύματος και της θλίψης λόγω της απουσίας της μητέρας του ήταν αληθινή.
Αργότερα μου ήρθε στο μυαλό ένα βιντεοπαιχνίδι που για μένα χρησιμοποίησε το κενό διάστημα άριστα παρά το γεγονός πως το αφηγηματικό του μήνυμα «έχανε» σε δύναμη λόγω της παραφωνίας με το gameplay του, το The Last of Us Part II. Το franchise ήταν πάντα δυνατό σε τέτοιες σκηνές. Στο πρώτο Last of Us υπήρχε μια από τις πιο ουσιαστικές σκηνές «κενού διαστήματος», αυτή όπου ο Joel και η Ellie παρακολουθούσαν τις καμηλοπαρδάλεις. Σε εκείνη τη σκηνή (όπως εξήγησε και ο level designer της Naughty Dog, Peter Field) ο Joel καταλαβαίνει πόσο έχει επηρεάσει το ταξίδι την Ellie, αλλά και πόσο αποφασισμένη είναι να συνεχίσει.
Στο Part II όμως υπάρχει μια σκηνή downtime που είναι για σεμινάριο γιατί είναι μεγάλη, χαρακτηρίζεται από μεγάλη διαδραστικότητα και χτίζει πάνω σ’ αυτά που ήδη ξέρουμε για τους χαρακτήρες από το πρώτο παιχνίδι. Μιλάω για το flashback όπου ο Joel πήγε την Ellie σε ένα εγκαταλελειμμένο μουσείο φυσικής ιστορίας για τα γενέθλια της μιας και ξέρει την αγάπη της για τους δεινοσαύρους και το διάστημα. Δεν θα μιλήσω εκτενώς για τη δύναμη του συγκεκριμένου κεφαλαίου για να μη γεμίσω κανέναν με spoilers. Θα αρκεστώ απλά στο να πω πως αυτή η σκηνή νεκρού χρόνου είναι μεν η πιο σημαντική, αλλά είναι μία από τις πολλές που θα βρει κάποιος στο παιχνίδι. Η σύγκρουση είναι ξεκάθαρα πάντα εκεί, αλλά δεν υπογραμμίζεται με δράση, αλλά με το ακριβώς αντίθετο. Ακίνητα.
Οι ειδήσεις της Κατερίνης και της Πιερίας με ένα κλικ.
