«Ο Μαστόδοντας της Νεοκαισάρειας»: Όσα γνωρίζουμε για το πρωτόγονο προβοσκιδωτό που έζησε 6.000.000 χρόνια πριν στην Πιερία

«Ο Μαστόδοντας της Νεοκαισάρειας»: Όσα γνωρίζουμε για το πρωτόγονο προβοσκιδωτό που έζησε 6.000.000 χρόνια πριν στην Πιερία

«ΜΑΣΤΟΔΟΝΤΑΣ – ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑ»

• Συνέντευξη με την Δρ Ευαγγελία Τσουκαλά Γεωλόγο-Βιολόγο, Δρ. Παλαιοντολογίας – Καθηγήτρια Α.Π.Θ. – Διευθύντρια Μουσείου Γεωλογίας-Παλαιοντολογίας-Παλαιοανθρωπολογίας Α.Π.Θ.
• Συνέντευξη με τον Σάββα Μ. Τσεντίδη πρόεδρο του Ομίλου Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου «Μαστόδοντας – Νεοκαισάρεια”

Συνεντεύξεις-Επιμέλεια: Ηρώ Τζημίκα

Στη Νεοκαισάρεια Πιερίας, μόλις 7 χιλιόμετρα δυτικά της Κατερίνης, βρίσκεται το εκθετήριο Μαστόδοντα. Το εκθετήριο της Νεοκαισάρειας φιλοξενεί απολιθώματα προβοσκιδωτού ηλικίας 6.000.000 ετών, που ανήκει στη γενική κατηγορία των Μαστόδοντων. Τα απολιθώματα αποτελούν μοναδικά ευρήματα για τα Ελληνικά δεδομένα. Είναι παγκοσμίου σημασίας, έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά κι έχουν παρουσιαστεί στο 7ο διεθνές συνέδριο για τα Μαμούθ και τους συγγενείς τους.
Το Μάιο του 2014, σε μια περιοχή κοντά στο χωριό της Νεοκαισάρειας, από τυχαίο γεγονός, ανακαλύφθηκαν απολιθώματα του πρωτόγωνου αυτού προβοσκιδωτού, του Λοξόλοφου Ζυγόδοντα. Μετά τη σωστική ανασκαφή και τον χρονοβόρο καθαρισμό των απολιθωμάτων, οι παλαιοντολόγοι κατάφεραν να απαντήσουν σε πολλά και σημαντικά ερωτήματα…

Αυτή την ιστορία αφηγείται η Παλαιοντολογική Έκθεση του Μαστόδοντα με τις ακριβείς επιστημονικές αναπαραστάσεις που βασίζονται σε πληροφορίες που μας δίνουν τα απολιθώματα της περιοχής, την ανάδειξη των οποίων έχουν αναλάβει ειδικοί επιστήμονες και καλλιτέχνες διεθνούς κύρους.

Τον Ιούνιο του 2016 ιδρύεται ο ο Όμιλος Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου «ΜΑΣΤΟΔΟΝΤΑΣ – ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑ». Κύριος σκοπός του είναι η διαφύλαξη και η αξιοποίηση των ευρημάτων του Μαστόδοντα και η διαφύλαξη και η αξιοποίηση της Φύσης και της Ιστορίας των Ανθρώπων του Τόπου μας.

Η ΕΠΤΑ ήρθε σε επαφή με τον κ. Σάββα Μ. Τσεντίδη πρόεδρο του Ομίλου Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου «Μαστόδοντας – Νεοκαισάρεια” και στη συνέχεια με την Δρ. Ευαγγελία Τσουκαλά Γεωλόγο-Βιολόγο, Δρ. Παλαιοντολογίας – Καθηγήτρια Α.Π.Θ. – Διευθύντρια Μουσείου Γεωλογίας-Παλαιοντολογίας-Παλαιοανθρωπολογίας Α.Π.Θ. για να συζητήσουμε και να μάθουμε τα πάντα πάνω σε αυτό το τόσο ενδιαφέρον και σημαντικό θέμα.

Ευαγγελία Τσουκαλά:

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Σπούδασε Γεωλογία και Βιολογία με Διδακτορικό δίπλωμα στην Παλαιοντολογία. Διορίστηκε το 1981 ως επιστημονικός συνεργάτης στο τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, στο οποίο σήμερα είναι Καθηγήτρια Παλαιοντολογίας. Δημοσίευσε δεκάδες εργασίες σε διεθνή και Ελληνικά επιστημονικά περιοδικά. Συμμετείχε σε πολλά διεθνή και τοπικά συνέδρια, συνεργάζεται με ξένα πανεπιστήμια, έχει επιβλέψει πολλές διπλωματικές εργασίες και γεωλογικά θέματα, 6 διατριβές ειδίκευσης και 6 διδακτορικές διατριβές. Επίσης διδάσκει στα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών και στους φοιτητές της αρχαιολογίας. Διοργάνωσε 2 μεγάλα εξειδικευμένα διεθνή συνέδρια. Είναι επιστημονικώς υπεύθυνη και έχει διευθύνει 9 παλαιοντολογικές ανασκαφές: στα Γρεβενά, στην Πέλλα, στη Θεσσαλονίκη, στις Σέρρες, στη Δράμα, στη Χαλκιδική και στην Πιερία. Οργάνωσε 22 Παλαιοντολογικές εκθέσεις, οι περισσότερες βασισμένες στα πλούσια ευρήματα των παραπάνω ανασκαφών, πολλές από τις οποίες θεσμοθετή­θηκαν ως Δημοτικά Μουσεία Φυσικής Ιστορίας ή Περιφερειακές Μονάδες του Μουσείου Γεωλογίας-Παλαιοντολογίας-Παλαιοανθρωπολογίας Α.Π.Θ.. Διακρίθηκε ως: Επίτιμη Δημότης Γρεβενών και του τ.  Δήμου Ηρακλεωτών. Της απονεμήθηκαν τιμητικές πλακέτες και βραβεία Επιστήμης ενώ έγινε καταχώρηση στο βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες 2011 για τους μεγαλύτερους χαυλιόδοντες στον κόσμο, μήκους 5,02 μέτρων. Το 2009, η ανασκαφή της Κρυoπηγής συμπεριελήφθη στο Ντοκιμαντέρ του BBC4 (καθηγ. Robin Lane Fox) «Greek Myths. Tales of Travelling Heroes» με θέμα τη μυθολογία για τους γίγαντες της Παλλήνης και της Φλέγρας.

ΣΑΒΒΑΣ Μ. ΤΣΕΝΤΙΔΗΣ:

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Γεννήθηκε στη Στοκχόλμη της Σουηδίας και μεγάλωσε στη Νεοκαισάρεια Πιερίας. Φοίτησε για 2 έτη ως Μηχανολόγος Μηχανικός στο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης στο Τμήμα Οχημάτων. Εργάζεται εδώ και 22 έτη στον ευρύτερο χώρο των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, με εξειδίκευση στον ασφαλιστικό και τον τραπεζικό κλάδο. Παράλληλα έχει εξειδικευθεί στη διαχείριση ασφαλίσιμων κινδύνων individual and business, ανθρωπίνων πόρων, παροχή συμβουλών στη διαχείριση περιουσίας, στον σχεδιασμό και στην ανάπτυξη μικρών επιχειρήσεων, στην ανάπτυξη στρατηγικής διαχείρισης χρηματοοικονομικών προϊόντων για ιδιώτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Φοιτά στο Ε.Α.Π. στο τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. Αφορμή για τη δραστηριοποίηση του στα πολιτιστικά δρώμενα, ήταν η ανακάλυψη των ευρημάτων του Μαστόδοντα Νεοκαισάρειας το 2014. Διατελεί Πρόεδρος του Ομίλου Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου «ΜΑΣΤΟΔΟΝΤΑΣ – ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑ από τον Αύγουστο του 2016 έως και σήμερα. Από το 2014 έως και σήμερα αναπτύχθηκε αδιάληπτη συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Α.Π.Θ. με σκοπό τη διαφύλαξη και την ανάδειξη των παλαιοντολογικών ευρημάτων της Νεοκαισάρειας.

• Τι είναι ο Όμιλος Φίλων της Φύσης και του Ανθρώπου «ΜΑΣΤΟΔΟΝΤΑΣ – ΝΕΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑ»; Ποιο είναι το βασικό που πρέπει να γνωρίζει κάποιος ακούγοντας για τον Όμιλο;

ΣΤ: Ο Όμιλος δημιουργήθηκε με μία λογική κι αυτή είναι να αναδείξουμε το κάθε στοιχείο που έχει η περιοχή μας. Είτε αυτό αφορά τη δραστηριότητα του Ανθρώπου, είτε αυτό αφορά τη φύση κι αυτό που έχει δημιουργήσει η φύση από μόνη της. Ο ρόλος του συλλόγου είναι διττός, με την ευρύτερη έννοια «φύση & άνθρωπος». Επίσης όταν μιλάμε για πολιτισμό, δεν μπορούμε να έχουμε σύνορα, δεν μπορούμε να βάζουμε αποκλεισμούς. Άρα, ο Σύλλογος πρέπει να έχει ανοιχτούς τους ορίζοντές του, παντού και να απευθύνεται στο οτιδήποτε με τον σωστό τρόπο. Σωστός τρόπος σημαίνει, ότι πάντα απευθυνόμαστε σε ειδικούς για κάθε τι που θέλουμε να αναδείξουμε. Δεν παίρνουμε πρωτοβουλία μόνοι μας. Έχουμε έρθει σε συνεργασίες-συνέργειες με άλλους φορείς είτε είναι του Δημοσίου, είτε είναι ιδιωτικού δικαίου, όπως είναι τα σωματεία, όπως και μεμονωμένα με εξιδεικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Αυτό ήταν και που ανέδειξε και πολύ γρήγορα το έργο του Ομίλου. Δεν ήταν δηλαδή μία μονοδιάστατη προσπάθεια, αλλά πολυδιάστατη! Παρόλα αυτά ο βασικός ρόλος του Ομίλου ήταν να αποκτήσει θεσμική ιδιότητα η προσπάθεια μας να διατηρήσουμε τα ευρήματα στη Νεοκαισάρεια. Ο πρώτος στόχος που είχαμε θέσει το 2016 όταν πρωτοξεκινήσαμε, ήταν αυτός. Ο δεύτερος στόχος που έχουμε θέσει από εδώ και πέρα που είμαστε πλέον στο σημείο 0, είναι η φάση της ανάδειξης. Το πιο πολύπλοκο και πιο δύσκολο κομμάτι. Χρειάζεται ευχέρεια στην ανάπτυξη δικτύου, με άλλα σωματεία σε άλλες περιοχές, με δημοσιογράφους ώστε να μπορέσουν να αναδείξουν μία προσπάθεια αυτού του τύπου. Την ανάδειξη μιας γεωπαλαιοντολογικής διαδρομής.

• Πώς δραστηριοποιείται ο Σύλλογος; Θα ήθελα να μιλήσουμε και για την πορεία του έως τώρα…

ΣΤ: Ο πρώτος στόχος ήταν να γίνουν οι εξερευνήσεις. Η αρχική έρευνα έγινε το 2014. Τότε ακόμα δεν υπήρχε ο Σύλλογος και βέβαια δεν ξέραμε και τι θα βρούμε. Άρα η πρώτη φάση ήταν, κατά κύριο λόγο, να έχουμε την αποδοχή των κατοίκων του χωριού. Απευθυνθήκαμε στους κατοίκους πόρτα-πόρτα και τους προτείναμε να βοηθήσουν αυτή την προσπάθεια, με ό,τι μπορούν. Είτε σε είδος, είτε σε χρήματα. Έτσι κι έγινε και ανταποκρίθηκε στο 99,9%. Το θέμα όμως ήταν η αποδοχή και κατ’επέκταση τα χρήματα. Χρήματα θα βρίσκαμε αν όχι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο… Οπότε έγινε πραγματικότητα ο στόχος αυτός με μεγάλη αποδοχή, δυναμική και ενθουσιασμό από τους συγχωριανούς μας και μας έδωσε τη δυνατότητα να στηρίξουμε ανασκαφές τον Ιούνιο του 2014 και να στηρίξουμε σε δεύτερο χρόνο ξανά τον Ιούνιο, αυτή τη φορά το 2016. Ο Όμιλος χρησιμοποίησε αυτή τη δυναμική, για να μπορέσει να στηρίξει το έργο των επιστημόνων, οι οποίοι το είδαν αυτό κι έγινε ευρέως γνωστό στην επιστημονική κοινότητα παγκοσμίως. Γι’αυτό και στη συνέχεια είχαμε μεγάλη υποστήριξη από εθελοντές, εξιδεικευμένους και μη, από όλο τον κόσμο.

Αφού ολοκλήρωσαν οι επιστήμονες τη διαδικασία συντήρησης των απολιθωμάτων και πλέον τα είχαμε σε κουτιά, το 2014-2015 ξεκίνησα προσωπικά μία επίσκεψη σε όλα τα εκθετήρια της Β. Ελλάδας. Ο στόχος ήταν να μπορέσουμε να αποκομίσουμε πληροφορίες από την εμπειρία των ανθρώπων στις περιοχές που ήδη υπήρχαν απολιθώματα. Μέσα από αυτή την εμπειρία, θέλαμε να αποφύγουμε λάθη και παραλείψεις που έγιναν σε άλλους τόπους. Θέλαμε να στήσουμε το Σωματείο που θα διαχειριζόταν όλη αυτή την κατάσταση, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερα εχέγγυα για την επιτυχία του. Μέχρι σήμερα αυτή η επιλογή μας δικαίωσε. Μετά από όλα αυτά προχωρήσαμε στο σχεδιασμό ανέγερσης του Εκθετηρίου. Εμπιστευτήκαμε ανθρώπους που είναι άκρως εξειδικευμένοι στο αντικείμενό τους. Ανθρώπους που έχουν επιστημονικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον για να στηθεί σωστά η έκθεση. Ένας από αυτούς είναι ο Diego Rodriguez, (παντρεμένος στο χωριό μας!) ο οποίος είναι 3D animator κι είναι αυτός που έφτιαξε το λογότυπο. Θέλαμε το λογότυπο να είναι τόσο ισχυρό, ώστε να αποτελεί από μόνο του ένα μήνυμα. Στη σύζυγό του, Άσπα Γκουτμένη-Rodriguez,  η οποία είναι σχεδιάστρια εσωτερικών χώρων με μεγάλη εμπειρία, της ζητήσαμε να μας ετοιμάσει ένα σχέδιο, με απλές γραμμές, ώστε να μην είναι ένα συνηθισμένο μουσείο. Να έχει μια πιο σύγχρονη γραμμή αν και μιλάμε και για τόσα εκατομμύρια χρόνια πίσω! (γέλια) Κι αυτό το συνδυάσαμε και ανταποκρίθηκε άψογα. Όλοι τους εργάστηκαν εθελοντικά… Δεν αμείφθηκε κανένας με χρήματα και είναι κάτι που πρέπει να αναφέρουμε.

• Πώς προέκυψε η έρευνα για τα απολιθώματα; Ποιες ήταν οι ενδείξεις που οδήγησαν σε αυτή;

ΣΤ: Προέκυψε από ένα τυχαίο γεγονός, κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου που έκανε ο Νικόλαος Σ. Ξενίδης στη περιοχή του Λόφου της Νεοκαισάρειας, όπου μετά από βροχόπτωση των προηγούμενων ημερών αποκαλύφθηκαν κομμάτια από τα πλευρικά οστά του Μαστόδοντα της Νεοκαισάρειας. Διαπίστωσε τη διαφορετικότητα των συγκεκριμένων «αντικειμένων» συγκριτικά πάντα με τα πετρώματα και συνολικά της εδαφολογικής σύστασης της περιοχής. Τα ευρήματα στάλθηκαν στο πανεπιστήμιο όπου εξακρίβωσαν οι επιστήμονες ότι επρόκειτο για παλαιοντολογικά ευρήματα. Έγινε η πρώτη αυτοψία από τους Δρ. Γεωλόγους- Παλαιοντολόγους Ευαγγελία Τσουκαλά και Δρ. Γεώργιο Λαζαρίδη. Οργανώθηκε άμεσα η πρώτη σωστική ερεύνα τον Ιούλιο του 2014, όπου αποκαλύφθηκε το πρώτο μέρος των ευρημάτων του Μαστόδοντα. Ακολούθησε η δεύτερη σωστική έρευνα τον Ιούνιο 2016 όπου και ολοκληρώθηκε το σύνολο των ερευνών για το συγκεκριμένο εύρημα.

• Κάποιοι λένε ότι η ανάδειξη των ευρημάτων και εν τέλει η δημιουργία ενός εκθετηρίου, οφείλεται αποκλειστικά στην επιμονή του συλλόγου να ξεκινήσει έναν αγώνα, που κράτησε χρόνια και ενδεχομένως συνάντησε και πολλές δυσκολίες, ακόμη και από την επιστημονική κοινότητα! Αληθεύει αυτό;

ΣΤ: Αληθεύει, ναι, γιατί οι δυσκολίες ήταν πολύ μεγάλες. Έπρεπε να περάσουμε πάρα πολλά θεσμικά εμπόδια, πολλά νομικά εμπόδια (Σε αυτό μας συμπαραστάθηκε ο δικηγόρος, Στέφανος Αθ. Καλαιτζίδης) και οικονομικά εμπόδια όπως ήταν οι συγκυρίες που είχαμε σε αυτό το χρονικό διάστημα.. Η πρώτη συγκυρία ήταν ότι βρεθήκαμε σε οικονομική κατάρρευση ως χώρα το 2014 και ως ιδιώτες. Κανένας από τους μετέχοντες στο Σύλλογο δεν ήταν «καλά» οικονομικά. Δεύτερον, το 2015 πέσαμε στην εποχή των capital control, την περίοδο που είχαμε σχεδιάσει να γίνουν ανασκαφές. Οπότε ακυρώθηκαν όλα. Το 2016 συνεχίσαμε να κάνουμε ανασκαφές, ξεπερνώντας τα θεσμικά εμπόδια με μεγάλο κόπο. Γιατί η απαλλαγή όλων, που ήταν στη φάση των παντελώς αβάσιμων καταγγελιών, έγινε το Νοέμβριο του 2018. Ουσιαστικά τα βήματά μας είναι πολύ προσεκτικά, θεσμοθετημένα όλα και χρειαζόμαστε συνεχώς νομικές συμβουλές, για να φτάσουμε στο βέλτιστο επίπεδο, χωρίς συγκρούσεις. Το βήμα που γίνεται αμέσως μετά, είναι δύσκολο, γιατί δεν υπάρχουν κεφάλαια. Το σύνολο των κεφαλαίων που έχει επενδυθεί για τις ανασκαφές, για όλες τις ενέργειες και για την περάτωση του εκθετηρίου είναι κοντά στις 50.000 ευρώ. Άρα έχουμε ένα τεράστιο βαθμό δυσκολίας, σε ένα πολύ μικρό χωριό, με πολύ μικρή οικονομική δυνατότητα και με μεγάλα ζητήματα θεσμικά που έπρεπε όλα να ξεπεραστούν. Πέρασαν και 2 χρόνια, λόγω των απαγορεύσεων για τη νόσο Covid-19, όπου δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν δραστηριότητες για την οικονομική ενίσχυση, προκειμένου να περατωθεί το εκθετήριο.

• Ποια ευρήματα μπορεί να δει κανείς στο εκθετήριο;

ΕΤ: Προς το παρόν τα κύρια εκθέματα είναι οι χαυλιόδοντες, ο βραχίονας, σπόνδυλοι και πλευρές από τον κορμό του ζώου, τα οποία βρέθηκαν in situ. Η έκθεση εμπλουτίζεται από επιστημονικές  πληροφορίες στην ελληνική και αγγλική γλώσσα για τη γεωλογία της ευρύτερης περιοχής, τα σπήλαια και το ιστορικό της ανακάλυψης, έρευνας και ανάδειξης της έκθεσης.

ΣΤ: Τα απολιθώματα του Μαστόδοντα είναι ο κύριος παρονομαστής του μουσείου. Είναι κι αυτός που αναδεικνύει τη σημαντικότητα της θέσης. Έχουμε ένα ζώο το οποίο ανήκει στην κορυφή των φυτοφάγων, μιας και είναι το μεγαλύτερο φυτοφάγο που ζούσε εκείνη την εποχή. Αντίστοιχα σήμερα έχουμε τον Ελέφαντα στη θέση του. Είναι η σειρά…. Στη Νεοκαισάρεια ξεκινάνε γύρω στα 9.000.000 χρόνια πίσω μέχρι και τα 6.000. Πρόκειται για έναν Μαστόδοντα, του είδους Λοξόλοφος Ζυγόδοντας.

• Πιστεύετε ότι υπάρχουν κι άλλες θέσεις με απολιθώματα στην περιοχή; Μέσα στον Ιούνιο, όπως ανακοινώθηκε, θα ξεκινήσει και μία 3^η ανασκαφή…

ΕΤ: Θεωρητικά θα υπάρχουν και άλλες θέσεις, αλλά επειδή είναι εκτεταμένη η περιοχή, αυτές μπορεί να εντοπιστούν είτε από τυχαίο γεγονός (αποκάλυψη από τα νερά της βροχής, διάνοιξη δρόμων κ.λπ.) είτε από τα μάτια ντόπιων (βοσκών, αγροτών κ.λπ.)

ΣΤ: Μέχρι τώρα έχουμε πραγματοποιήσει 2 ολοκληρωμένες ανασκαφές σε μία θέση για ένα είδος, τον συγκεκριμένο Μαστόδοντα. Πρόκειται για ένα θηλυκό ζώο, 25 ετών, το μήκος του ήταν 4,8 μέτρα και το ύψος του περίπου στα 2,5 μέτρα. Έχουμε βρει όμως και πολλά οστά, που βοήθησαν την επιστημονική κοινότητα να τον αναπαραστήσει σε ομοίωμα, μέσω ενός γλυπτού και μέσω μίας γραφικής αναπαράστασης για το πώς ήταν στο περίπου το ζώο. Στην 3^η ανασκαφή προσδοκούμε να συμπληρώσουμε ένα ακόμα κομμάτι του παζλ της παλαιοπανίδας της περιοχής της Πιερίας.  Αλλά κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να βρεθεί, αλλά αυτή είναι η μαγεία της προσπάθειας των ερευνητών! Μιας και κοντά σε αυτά μπορούμε να βρούμε, ίσως και κάποιον μαχαιρόδοντα! Δίπλα στην κορυφή της αλυσίδας, μπορεί να βρεις κι όλα τα υπόλοιπα.

• Τι γνωρίζουμε για αυτό το πρωτόγονο προβοσκιδωτό, τον Μαστόδοντα και συγκεκριμένα τον Λοξόλοφο Ζυγόδοντα που βρέθηκε στην περιοχή μας; Υπήρχε μόνο στην Πιερία ή τους εντοπίζουμε και σε άλλα μέρη στην Ελλάδα;

ΕΤ: Στη Νεοκαισάρεια έχουν αποκαλυφθεί οστά και χαυλιόδοντες από έναν Μαστόδοντα, Λοξόλοφο – Ζυγόδοντα του είδους Mammut obliquelophus. Τα απολιθώματα ανακαλύφθηκαν τον Μάρτιο του 2014 σε απόσταση 400 μέτρων από την κεντρική πλατεία του χωριού. Έως σήμερα έχουν γίνει δύο σωστικές ανασκαφές τον Ιούνιο του 2014 και Ιούνιο του 2016. Οι Μαστόδοντες του είδους Λοξόλοφοι – Ζυγόδοντες έζησαν κατά τη διάρκεια του  Μειόκαινου (9 έως 6 εκατομμύρια χρόνια πριν). Ο μαστόδοντας της Νεοκαισάρειας απεβίωσε σε ηλικία περίπου 25 ετών. Πρόκειται για ζώο θηλυκό ύψους 2,48 μέτρων και μήκους 4,8 μέτρων.

ΣΤ: Σίγουρα εφόσον βρέθηκε εδώ, ζούσε εδώ. Αυτά τα ζώα ήθελαν υψηλές θερμοκρασίες και υγρό κλίμα. Σε αντιστοιχία του σήμερα, η Πιερία τότε ήταν σαβάνα, με πλούσια βλάστηση, πολλή τροφή και πολύ νερό. Για την τροφή τους όμως αναγκάζονταν να μετακινηθούν σε διάφορα σημεία και μπορεί να έφτασαν μέχρι την περιοχή της Λάρισας, ή στη Βέροια.  Διένυαν μεγάλες αποστάσεις, οι οποίες δεν ήταν τίποτα γι’ αυτά. Ζούσαν πάντα κοντά στο νερό όμως, γιατί χρειάζονταν περίπου 300 λίτρα την ημέρα. 

• Πώς κατέληξαν στην Ελλάδα; Ποια πιστεύουμε ότι ήταν η προέλευσή του;

ΕΤ: O λοξόλοφος μαστόδοντας της Νεοκαισάρειας ανήκει σε μια εξαφανισμένη ομάδα προβοσκιδωτών, στην οικογένεια των Mammutidae, η οποία καθορίζεται από ζυγολοφοδοντικούς γομφίους (τα φύματα στη μασητική επιφάνεια τοποθετούνται σε ζυγούς=σειρές). Το παλαιότερο γνωστό είδος, o Ηωζυγόδοντας, έζησε πριν από 22 εκατομμύρια χρόνια και τα απολιθώματά του έχουν βρεθεί στην Ουγκάντα και την Κένυα. Ο απόγονός του, ο Ζυγολοφόδοντας, είχε ευρεία εξάπλωση, με πληθυσμούς στην Αφρική, την Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Μεταναστεύοντας από την Αφρική, το γένος εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Ευρώπη πριν 17-19 εκατομμύρια χρόνια. Το γένος Mammut είναι απόγονος του Zygolophodon και εξελίχθηκε στα τέλη του Μειόκαινου στο Mammut borsoni, το οποίο παρέμεινε κατά το Πλειόκαινο στην Ευρασία και κατά το Πλειστόκαινο στη Βόρεια Αμερική με το Mammut americanum.

• Πόσα χρόνια πριν έζησε;

ΣΤ: Αυτό το είδος Μαστόδοντα έζησε από 9.000.000 έως 6.000.000 χρόνια πριν.

• Επίσης, πόσο σημαντική είναι αυτή η ανακάλυψη για την επιστημονική κοινότητα;

ΕΤ: Είναι πολύ σημαντική για την επιστήμη της Παλαιοντολογίας διότι το ζώο αυτό προσδιορίζεται πρώτη φορά στην Ελλάδα και φυλογενετικά συνδέεται με τον απόγονό του, τον διάσημο μαστόδοντα της Μηλιάς Γρεβενών, τον Mammut borsoni, 3,5 εκατομμυρίων ετών, γίγαντα μαστόδοντα με τους μεγαλύτερους χαυλιόδοντες στον κόσμο, καταχωρημένους στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες (5.02μ.)

ΣΤ: Είναι αρκετά σημαντική αυτή η ανακάλυψη. Πέραν της σημαντικότητας που έχει για τους επιστήμονες, υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για την εκπαιδευτική κοινότητα, την κοινωνία -γενικότερα- της Πιερίας, σε όλους όσους επιχειρούν στον τουριστικό και στον εμπορικό κλάδο. Είναι η αφορμή να δημιουργηθούν συνθήκες, προκειμένου η Πιερία, να αναπτύξει έναν ακόμη κλάδο στον τουρισμό, αυτόν της γεωπαλαιοντολογίας.

• Ο Μαστόδοντας ήταν φυτοφάγο ζώο. Ποιο ήταν το σαρκοφάγο-κυνηγός της εποχής του;

ΕΤ: Κυρίως τα μεγάλα σαρκοφάγα, όπως οι ύαινες και οι μαχαιρόδοντες, τα οποία κυνηγούσαν κυρίως τα μωρά μαστόδοντες.

ΣΤ: Τα ζώα που ήταν τα αρπακτικά εκείνης της εποχής ήταν κυρίως οι μαχαιρόδοντες κι οι ύαινες, μιας και δεν μπορούσαμε να έχουμε κάτι σε Δεινόσαυρο, βάσει της γεωλογικής δομής της χώρας μας. Τουλάχιστον δεν έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Επίσης τα ζώα εκείνης της εποχής ήταν πιο μεγαλόσωμα, οπότε κι οι κυνηγοί ήταν πιο μεγάλοι και δυνατοί. Καμία σχέση με τη σημερινή τίγρη ή το σημερινό λιοντάρι. Αν ήταν μικρότερα, δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν.

• Πόσο δύσκολη είναι η συντήρηση των ευρημάτων;

ΕΤ: Γενικά η κατάσταση διατήρησης των χαυλιοδόντων, παρά την εντυπωσιακή πρώτη εικόνα τους, είναι σχεδόν πάντα προβληματική λόγω της σύστασής τους από την οδοντίνη, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε θραύσματα μεγέθους κόκκων ρυζιού με αδύνατη την αποκατάστασή τους. Η ανασκαφή, λοιπόν, αυτών των δοντιών πρέπει να είναι προσεκτική με γνώσεις και εμπειρία.

ΣΤ: Η συντήρηση στην αρχή κι όταν ανακαλύπτονται είναι ιδιαίτερη και απαιτεί εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Εάν ο οποιοσδήποτε πιστεύει ότι βρήκε κάποιο εύρημα και θα μπορούσε να το συντηρήσει μόνος του, εκτός του ότι εγκληματεί απέναντι στην ανθρωπότητα, μιας κι εκεί ανήκουν αυτά τα ευρήματα, γιατί δεν ανήκουν σε κανέναν ιδιώτη. Άρα ανήκουν στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα πρώτον και δεύτερον στον παγκόσμιο πληθυσμό, γιατί αυτά αποτελούν μνημεία της φύσης. Όσο σημαντικό είναι το γεγονός των εκατομμυρίων χρόνων που κρύβουνε μέσα τους διάφορες πληροφορίες, άλλο τόσο σημαντικό είναι το γεγονός της εξειδικευμένης προσέγγισης της συντήρησής τους. Έτσι, μπορούμε να συλλέξουμε πληροφορίες για τον τρόπο που εξελίσσεται η ζωή στη Γη και οι κλιματολογικές συνθήκες. Μέσα από τα ευρήματα κερδίζουμε γνώση και μπορούμε να προετοιμαστούμε καλύτερα και να διαχειριστούμε ακόμα καλύτερα αυτά που έρχονται…

• Πώς ήταν το παλαιοπεριβάλλον της Πιερίας εκείνη την εποχή; Πώς ήταν η πανίδα και η χλωρίδα πριν από 7.000.000 χρόνια;

ΕΤ: Η εικόνα της περιοχής τότε περιλάμβανε πλούσια βλάστηση και νερά, αφού αυτά τα ογκώδη ζώα χρειάζονταν πολλά κιλά φυτικής τροφής και πολλά λίτρα νερού καθημερινά. Στο εκθετήριο υπάρχει εξαιρετική ζωγραφική απεικόνιση του παλαιοπεριβάλλοντος, με  επιστημονικά κριτήρια με βάση τα απολιθώματα που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή, και στο βάθος με φόντο τον τότε Όλυμπο

• Γιατί αφανίστηκαν τελικά αυτά τα τεράστια ζώα; Έπαιξε ρόλο η κλιματική αλλαγή;

ΕΤ: Οι αιτίες εξαφανίσεων (πρόκειται για περισσότερες από μία αιτίες) είναι ποικίλες και οφείλονται σε σύνθετα γεγονότα (βιολογικά, κοσμικά, γεωλογικά, κλιματικά κ.λπ.). Η Γη είναι ένας ζωντανός πλανήτης  που συνέχεια αλλάζει και εξελίσσεται, και εμείς μαζί με αυτόν.

ΣΤ: Μία από τις πιθανότερες αιτίες, είναι σίγουρα η κλιματική αλλαγή. Από όσο γνωρίζω κι εγώ, έχει επηρεάσει κι η εξέλιξη του είδους. Μία φυσιολογική κατάσταση δηλαδή μαζί με την εξέλιξη. Ο τελευταίος Μαστόδοντας έχει 4 χαυλιόδοντες, 2 πολύ μεγάλους και 2 πάρα πολύ μικρούς, οι οποίοι δεν είχαν καμία χρησιμότητα. Πάντως οι χαυλιόδοντες, κυρίως στα αρσενικά, δεν χρησίμευαν τόσο για την προστασία τους, όσο για τον εντυπωσιασμό τους προς τα θηλυκά.

• Στην Ελλάδα ποιο είναι το πολυτιμότερο εύρημα το οποίο έχει βρεθεί έως τώρα;

ΕΤ: Θα έλεγα ένα παλαιοανθρωπολογικό εύρημα, το κρανίο του Ανθρώπου των Πετραλώνων, 200.000 ετών που φυλάσσεται στο Μουσείο μας από το 1960, οπότε ανακαλύφθηκε. Η αρτιότητά του το κατατάσσει στα πιο σημαντικά απολιθώματα παγκοσμίως.

• Το εκθετήριο είναι διαθέσιμο στο κοινό;

ΣΤ: Το εκθετήριο από μόνο του αποτελεί μία χρονοκάψουλα στην οποία μπορείς μέσα σε λίγα λεπτά, να πας 7.000.000 χρόνια πίσω, για να μιλάμε «καθαρά». Αν αυτό είσαι προετοιμασμένος να το ζήσεις, θα το ζήσεις και είναι το μόνο εύκολο! Κοινό δεν δεχόμαστε ακόμα, πειραματικά θα ξεκινήσει τον Ιούλιο και κανονικά από τον Σεπτέμβριο. Ο σχεδιασμός μας ήταν να ανοίξουμε αρχές Μαΐου, κάτι που σχεδιάζαμε από τον Νοέμβριο του 2021. Τότε δεν είχαμε στο μυαλό μας ότι θα έχουμε την άδεια για τις επόμενες ανασκαφές, πόσο μάλλον τόσο σύντομα. Αυτή μας ανακοινώθηκε τέλη Ιανουαρίου κι έτσι, αλλάξαμε τελείως τον σχεδιασμό και τα πλάνα, γιατί το πρωτεύον είναι, εφόσον υπάρχει η άδεια, η ανασκαφή. Οπότε με βάση τα καινούργια ευρήματα, ενδεχομένως να αλλάξει κι η δομή του εκθετηρίου. Προς το παρόν δεχόμαστε επισκέψεις βάσει πρόσκλησης, γιατί θέλουμε οι θεσμοί της περιοχής μας να γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται. Είτε αυτό αφορά τον χώρο, είτε αυτό αφορά τις αποφάσεις και τον σχεδιασμό του Δ.Σ και του ίδιου του Ομίλου για το πώς βλέπουμε τα πράγματα.

• Είναι βέβαιο πώς αν υπάρξει κεντρική χρηματοδότηση για ανασκαφές και για πανελλήνια και ευρωπαϊκή ανάδειξη του παλαιοντολογικού πλούτου, η περιοχή μας θα καταστεί πόλος έλξης περισσότερων επιστημόνων, ερευνητών και επισκεπτών. Τα οφέλη για το χώρο όσο και για τον τόπο θα είναι πολλαπλά. Το Υπουργείο Πολιτισμού, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και ο Δήμος Κατερίνης στηρίζουν την προσπάθεια που γίνεται;

ΣΤ: Στην πρώτη φάση μπορούμε να πούμε ότι ήμασταν μόνοι μας. Ήμασταν αποφασισμένοι ότι θα μπούμε στη διαδικασία να «ματώσουμε», αλλά να κρατήσουμε τα ευρήματα στο χωριό, ασχέτως με το πότε οι υπηρεσίες θα αποδεχθούν ένα γεγονός. Έπρεπε να θυσιάσουμε χρόνο, χρήματα και προσπάθεια σε συνδυασμό με την καλή ψυχολογία, για να δείξουμε ότι αυτό, αξίζει την προσοχή όλων. Είχαμε την απόλυτη στήριξη της ομάδας επιστημόνων του Α.Π.Θ. (Δρ. Ευαγγελία Τσουκαλά – Δρ. Δημήτριος Κωστόπουλος – Δρ. Ευάγγελος Βλάχος – Συνεργάτης Βασίλης Μακρίδης – MSc Νικόλαος Βασιλειάδης, όσο και γενικότερα στο επιστημονικό προσωπικό του τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ., καθώς και στους μεταπτυχιακούς φοιτητές που συνέδραμαν τόσο στην φάση των ερευνών όσο και ευρύτερα στην υποστήριξη του συνόλου των ενεργειών μας) και των χορηγών μικρών ή μεγάλων. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Αρχαιολογική Υπηρεσία της Πιερίας για την απόλυτη στήριξη και τη συνεργασία. Έτσι σήμερα φτάσαμε σε αυτό το σημείο. Από την αρχή της προσπάθειας, μάς στάθηκε ο βουλευτής Πιερίας Ξενοφών Μπαραλιάκος και πλέον συμπαρίστανται έμπρακτα στην προσπάθεια όλοι οι φορείς της πόλης μας, οι τοπικοί βουλευτές, η Αντιπεριφειάρχης Πιερίας, ο Μητροπολίτης Κίτρους-Κατερίνης και Πλαταμώνος και το Επιμελητήριο Πιερίας. Έχουμε τη στήριξη του Δήμου Κατερίνης και του Δημάρχου, Κώστα Κουκουδήμου, από την αρχή της θητείας του και βέβαια του συνόλου του Δημοτικού Συμβούλιου. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στους Ολλανδούς παγκοσμίου φήμης, παλαιοντολόγο κ. Dick Moll και στον ειδικό καλλιτέχνη κ. Remie Bakker και στο Έλληνα παλαιοντολόγο Δρ. Ευάγγελο Βλάχο για τη συμβολή τους στη δημιουργία του Εκθετηρίου. Ο κ. Remie Bakker, με την καθοδήγηση του κ. Dick Moll, δημιούργησε τις παραστάσεις και το ομοίωμα του μαστόδοντα της Νεοκαισάρειας.

• Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

ΣΤ: Ο άμεσος στόχος είναι η λειτουργία του εκθετηρίου άρα χρειαζόμαστε ένα πρωτόκολλο διαχείρισης, χρειαζόμαστε μια συνέργεια με το Δήμο, η οποία μπορεί να αποτελέσει και ένα μνημόνιο συνεργασίας και είμαστε ήδη σε συνεργασία μαζί του, ώστε να το καταφέρουμε αυτό κάποια στιγμή. Όπως αναφέραμε, όλα τα χαρακτηριστικά που έχουμε αναπτύξει από το 2019 μέχρι και σήμερα, είναι μόνο θετικά και κινούνται στη σωστή κατεύθυνση. Τελικός στόχος του Ομίλου, είναι η ανάπλαση του στρατοπέδου της Νεοκαισάρειας κι η παράδοσή του στο κοινό ως χώρο ενημέρωσης, είτε επιστημονικής, είτε φυσιολατρικής, έχοντας όμως προκαθορίσει τα στοιχεία της λειτουργίας του, μέσα από μία σωστή, δομημένη μελέτη που έχει να κάνει με την ανάπτυξη της περιοχής μας. Όχι μόνο της Νεοκαισάρειας, που είναι μία μικρή περιοχή, το παραλιακό μέτωπο και ο ορεινός όγκος του Ολύμπου και των Πιερίων (Άγιος Δημήτριος – Ελατοχώρι) θα μπορούσαν να αποκομίσουν μεγάλα οφέλη από την ύπαρξη του Εκθετηρίου ή ενός Κέντρου Φυσικής Ιστορίας. Και όσον αφορά τις ανασκαφές, γύρω στα τέλη Ιουλίου θα έχουμε τις πρώτες ανακοινώσεις!