Η επίδραση της πανδημίας της νόσου COVID-19 στη ψυχική υγεία και την ποιότητα ζωής μας
Μια συνεχής εσωτερική ανησυχία. Αρνητικές σκέψεις. Δεδομένα που αλλάζουν από στιγμή σε στιγμή. Στη δουλειά, στην οικογένεια. Στα παιδιά, στους εφήβους, στους ενήλικες. Μέσα μας. Η αίσθηση μιας κατάστασης εκτάκτου ανάγκης είναι συνεχώς παρούσα. Χωρίς σαφή ημερομηνία λήξης. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση σύγκρουσης ή διαφυγής. Ο αριθμός των κρουσμάτων που τσεκάρουμε στο κινητό μας κάθε πρωί μαζί με τον καφέ μας τα τελευταία 2 χρόνια… Πρόσωπα καλυμμένα με μάσκες. Άνθρωποι σε απόσταση. Νυχτερινά πλάνα από πόλεις φαντάσματα. Εκτός από τον θανατηφόρο ιό, πέρα από τις οικονομικές συνέπειες στις ζωές όλων, υπάρχει μια πιο βαθιά, εσωτερική, αθόρυβη απειλή. Η επίδραση της νόσου Covid-19 στη ψυχολογία μας και στην καθημερινότητά μας…
Οι άνθρωποι βιώνουν έναν συνεχόμενο εκνευρισμό, νιώθουν φόβο, θυμό, βαρεμάρα, απογοήτευση, ενώ πολύ συχνά εμφανίζουν σημαντικά προβλήματα ύπνου και αισθήματα απομόνωσης, κατάθλιψης και μοναξιάς.
Ήρθαμε σε επαφή με 3 νεαρές κοπέλες, 2 ψυχολόγους, τη Βίκη Παππά και τη Μαρία Διακάκη και τη νηπιαγωγό Ανθή Διακάκη, απόφοιτες όλες του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ώστε να απαντήσουν σε κρίσιμες ερωτήσεις που αφορούν τους εφήβους, τα παιδιά και τους γονείς και την αντιμετώπιση καταστάσεων μετά την πανδημία.
Το διάστημα που πέρασε με την αναγκαστική παραμονή στο σπίτι και το φόβο της μετάδοσης του κορωνοϊού, έφερε τις οικογένειες μπροστά σε μία νέα πραγματικότητα. Η άρση των περισσότερων μέτρων μπορεί να επανάφερε μία μορφή κανονικότητας στη ζωή μας, αλλά είναι γεγονός ότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει… Μετά από αρκετά lockdown και συνεχείς περιορισμούς στην καθημερινότητά μας, εντοπίζουμε τις μέχρι τώρα επιπτώσεις της πανδημίας στη ψυχολογία μας και αναζητάμε τους τρόπους που θα μας βοηθήσουν να παραμείνουμε ενεργοί και αισιόδοξοι.
Συνέντευξη | Ηρώ Τζημίκα
Η Βίκη Παππά είναι Ψυχολόγος, απόφοιτος του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πραγματοποίησε τις Μεταπτυχιακές της σπουδές στο Management Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και έπειτα μετεκπαιδεύτηκε στο πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης «Κλινική Ψυχολογία Παιδιού & Εφήβου» από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από τον Οκτώβριο του 2021 εκπαιδεύεται στη Συστημική – Οικογενειακή Θεραπεία από το Ινστιτούτο Συστημικής Σκέψης και Ψυχοθεραπείας Θεσσαλονίκης.
Πραγματοποίησε την πρακτική της άσκηση στο Ψυχιατρικό Τμήμα Ενηλίκων του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκη. Εργάστηκε για 2 έτη ως εκπαιδεύτρια στον όμιλο «Ι.Ε.Κ. ΑΚΜΗ» διδάσκοντας μαθήματα ψυχολογίας, ενώ τα τελευταία 2,5 χρόνια απασχολείται ως Ψυχολόγος σε προγράμματα της UNICEF παρέχοντας εξατομικευμένη ψυχολογική υποστήριξη σε παιδιά, εφήβους και γονείς. Τους τελευταίους μήνες εργάζεται ιδιωτικά παρέχοντας ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες σε ενήλικες, εφήβους και οικογένειες.
- Θεωρείτε ότι ενδεχομένως έχουμε επικεντρωθεί στις φυσικές επιπτώσεις του COVID-19 και στους τρόπους για να σταματήσει η εξάπλωσή του, αλλά έχουμε αφήσει μια άλλη κατάσταση, όπως η κατάθλιψη που προκαλεί ο «εγκλεισμός»; Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς, λοιπόν, γι’ αυτήν;
Αναμφισβήτητα, η πρωτόγνωρη κατάσταση που ζήσαμε με τον εγκλεισμό μας έφερε μπροστά σε καταστάσεις που πολλοί και πολλές από εμάς δεν είχαμε «μηχανισμούς» για να τις αντιμετωπίσουμε. Σίγουρα στο κομμάτι της προστασίας και της πρόληψης σε επίπεδο υγείας τόσο από ειδικούς όσο και από τον κρατικό μηχανισμό, δόθηκε και μια μεγαλύτερη προτεραιότητα και βαρύτητα. Ωστόσο πιστεύω πως, η επίδραση που είχε η πανδημία στην ψυχική μας υγεία παρέμεινε, κατά κάποιο τρόπο, «σιωπηλή». Αυτό που θα βοηθούσε να κάνουμε είναι να δώσουμε λίγο χώρο και χρόνο ώστε συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές που ήρθαν «βίαια» σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής και πώς αντιδράσαμε σε αυτές, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Νομίζω πως είναι μια πολύ ηχηρή αφορμή για να κατανοήσουμε πόσο σημαντική είναι και η ψυχική μας υγεία πέρα από τη σωματική, καθώς συχνά τείνουμε να τις διαχωρίζουμε.
- Η σύγχρονη βιβλιογραφία αναδεικνύει ότι τα καταθλιπτικά συμπτώματα παρατηρούνται πλέον με σχεδόν τριπλάσια επίπτωση, στον πληθυσμό, στις συνθήκες του εγκλεισμού κ.α…
Είναι πολύ φυσικό πολλοί και πολλές από εμάς να αντιδράσαμε στην περίοδο της καραντίνας εκφράζοντας μια καταθλιπτική διάθεση. Μπορεί, δηλαδή, να βιώσαμε συναισθήματα λύπης, απώλειας ενδιαφέροντος, ενδεχόμενες δυσκολίες στον ύπνο κ.ά., που δείχνουν να ταιριάζουν στη συμπτωματολογία της κατάθλιψης. Ωστόσο, συχνά κλείνουμε τα μάτια στην αξία που έχει η φροντίδα της ψυχικής μας υγείας, τρομάζοντας μόνο σε περιόδους κρίσεις από ειδήσεις και περιγραφές όπως «η κατάθλιψη αυξήθηκε κατακόρυφα την περίοδο του COVID», ή «ο εγκλεισμός είχε σοβαρή επίδραση στην εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών». Οφείλουμε, λοιπόν, να δίνουμε την κατάλληλη προσοχή σε οτιδήποτε εμπεριέχεται στην ομπρέλα του όρου «Ψυχική Υγεία» εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων.
- Το άτομο μπροστά σε απρόβλεπτα και απειλητικά για τη ζωή του γεγονότα, όπως η νόσηση λόγω COVID-19 του ιδίου ή συγγενικού του προσώπου, κατακλύζεται από ποικίλες σκέψεις. Θλίψη, φόβος, άγχος, θύμος, ενοχή είναι κάποια από τα συναισθήματα-αντιδράσεις που κυριαρχούν. Θα θέλαμε να μας μιλήσετε γι’αυτές τις επιπτώσεις στην ανθρώπινη συμπεριφορά…
Η πανδημία και ο εγκλεισμός συνδέθηκαν με αλλαγές και μεταβάσεις στη ζωή ενός ατόμου. Και μάλιστα απρόβλεπτες, μη προγραμματισμένες. Όταν ένα άτομο «αναγκάζεται» να προβεί σε πολλαπλούς «μετασχηματισμούς» στη ζωή του, η οποιαδήποτε προσαρμοστική συμπεριφορά είναι φυσικό συνοδεύεται από συναισθήματα άγχους, φόβου, πανικού κλπ., όπως κι εσείς αναφέρατε. Τείνουμε, όμως, να δαιμονοποιούμε τα δυσάρεστα συναισθήματα γιατί ξεχνάμε πως επιτελούν μια πολύ βασική λειτουργία: έρχονται για να μας «σώσουν» από συμπεριφορές που μπορεί να είναι καταστροφικές τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για το ευρύτερο σχεσιακό του περιβάλλον, αλλά και για την κοινωνία εν γένει.
- Ποιες είναι οι ψυχικές επιπτώσεις της καραντίνας σε παιδιά και εφήβους;
Είναι πολύ βασικό να ξεκαθαρίσουμε κάτι: Η ψυχική «ετοιμότητα» ή αλλιώς ψυχική ανθεκτικότητα που κάθε παιδί ή έφηβος έχει αναπτύξει, εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το πώς ορίζουν οι σημαντικοί του άλλοι δυσκολίες ή προβλήματα. Πάντοτε οι ενήλικες αποτελούν μοντέλα προτύπων που συν-διαμορφώνουν τη συμπεριφορά ενός παιδιού ή/και ενός εφήβου. Από τις σχολικές δραστηριότητες που πήραν εντελώς διαφορετική μορφή μέχρι τον αποχωρισμό από τα σημαντικά τους πρόσωπα σε περίπτωση νόησης, η διαπροσωπική αλληλεπίδραση και ο επαναπροσδιορισμός της, με όποια μορφή κι αν αυτός επιτελείται ανάλογα με την ηλικία ενός παιδιού ή εφήβου, υπέστη δραματικό κλονισμό. Κατά την άποψή μου, η διαδικασία του αποχωρισμού τόσο σε πραγματικό (αποχωρισμός φίλων, οικογένειας, δασκάλων, δραστηριοτήτων) όσο και σε συμβολικό επίπεδο (ελευθερία, έκφραση, σταθερότητα, ρουτίνα), ο περιορισμός των διαπροσωπικών επαφών και η κινδυνολογία σχετικά με τα ζητήματα υγείας, είναι αναμφισβήτητα παράγοντες που «ταρακούνησαν» την ψυχική υγεία των παιδιών.
- Οι χωρισμοί και τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας την περίοδο της καραντίνας αυξήθηκαν δραματικά στη χώρα μας. Σύμφωνα με τη Γραμμή «115 25» της Ένωσης «Μαζί για το παιδί», οι κλήσεις που αφορούσαν θέματα διαζυγίου αυξήθηκαν σε ποσοστό 100%, συγκριτικά με αντίστοιχες περιόδους προηγούμενων ετών. Ο παράγοντας του εγκλεισμού μπορεί να φτάσει τους ανθρώπους σε τέτοιες βίαιες συμπεριφορές; Πώς μπορεί να διατηρηθεί η ισορροπία στην οικογένεια υπό αυτές τις συνθήκες;
Νομίζω πως η ενδοοικογενειακή δεν «προκλήθηκε» από τις συνθήκες του κορονοϊού αλλά αναδείχθηκε. Θέλω να πω πως αν, για παράδειγμα, σε μια οικογένεια υπήρχαν ήδη βίαιες εντάσεις, τσακωμοί, σχέσεις εξουσίας, εκμετάλλευση, απειλές ή, τέλος πάντων, οποιουδήποτε είδους κακοποιητική συνθήκη, όλες αυτές οι συμπεριφορές γιγαντωθήκαν όταν μια οικογένεια αναγκάστηκε να μείνει στο σπίτι 24 ώρες το 24ωρο. Το θύμα είναι συνεχώς στο ίδιο περιβάλλον με τον θύτη, μην έχοντας δυνατότητα αναζήτησης βοήθειας. Νομίζω πως ο η πανδημία ήταν μια πολύ καλή αφορμή για να αφυπνιστούμε γύρω από την υπαρκτότητα της ενδοοικογενειακής και οποιασδήποτε μορφής βίας. Θα αναφέρω ενδεικτικά κάποιες από τις γραμμές βοήθειας γιατί πιστεύω πως είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι επιλογές έχουμε:
-Γραμμή SOS 1056, Χαμόγελο του παιδιού, για κακοποίηση παιδιών
-Η γραμμή SOS 15900 για έμφυλη βία
-Γραμμή Ελπίδας 801 11 16000, για θύματα ενδοοικογενειακής βίας
Πολλά ζευγάρια επέλεξαν να χωρίσουν μέσα σε αυτή την κρίσιμη συνθήκη διατηρώντας ίσως έτσι την ισορροπία της οικογενειακής δομής. Μπορεί να ακούγεται παράδοξο αλλά το διαζύγιο μπορεί να λειτουργήσει και ως ένας ομοιστατικός μηχανισμός σε μια οικογένεια.
- Πώς προκαλούνται οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές; Τα τελευταία 2 χρόνια αυξήθηκαν οι αυτοκτονίες. Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες; Να συμπληρώσουμε ότι σε σε μελέτη που δημοσίευσε το περιοδικό της American Medical Association JAMA στα μέσα Οκτωβρίου, το 41% αυτών δήλωσε πως βίωνε κατάθλιψη ή άγχος, ενώ ένα 11% είχε σκεφτεί σοβαρά την πιθανότητα αυτοκτονίας. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, η χρήση ουσιών τριπλασιάστηκε μέσα σε έναν χρόνο…
Η αυτοκαταστροφικότητα και η αυτοκτονικότητα είναι, κατά τη γνώμη μου, συμπεριφορές με κυρίως σχεσιακή και κοινωνική διάσταση. Πιο συγκεκριμένα, δεδομένου πως ο άνθρωπος δεν υπάρχει ανεξάρτητα με το εκάστοτε πλαίσιο που ανήκει (κοινωνικό, οικογενειακό, πολιτικό, πολιτισμικό, θεσμικό κτλ), η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά μπορεί να νοηθεί και ως μια «ανταπόκριση» στις συνεχείς μεταβολές που διαδραματίζονται στα περιβάλλοντα που αλληλεπιδρά. Για να το πω πιο απλά, ο COVID είναι μια συνθήκη (και) κοινωνική, στην οποία αντανακλάται μια πολυεπίπεδη κρίση. Μιά κρίση στην οποία είναι αδύνατο να παραμείνει κανείς αμέτοχος. Κατ’ εμέ, η αυτοκτονικότητα λανθασμένα συνδέεται γραμμικά με ψυχοπαθολογικές αιτιότητες. Θα την όριζα περισσότερο ως μια «απάντηση» σε μια κρίση, που άλλοτε δείχνει περιορισμένη (π.χ. κρίση σε οικογενειακό πλαίσιο) και άλλοτε ευρύτερη (π.χ. COVID), προσφέροντας μια αίσθηση ανακούφισης ή ίσως και αυτοθυσίας. Ναι, είναι μια ακραία μορφή «απάντησης» σε ψυχοπιεστικά γεγονότα, μπορεί όμως για κάποιους/ες να είναι και μια λυτρωτική λύση.
- Όσον αφορά τα παιδιά… Από νήπια και παιδιά προσχολικής ηλικίας, τα οποία βρέθηκαν κλεισμένα στο σπίτι, σε ό,τι αφορά την κοινωνικοποίηση ή την παρατεταμένη έκθεσή τους στον υπολογιστή, παιδιά χωρίς κάποια διάγνωση (ΔΕΠΥ), εμφάνισαν επιθετικότητα κι αναπτυξιακά προβλήματα… Υπάρχουν διαφοροποιήσεις στο πώς αντιμετώπισαν τα παιδιά την καραντίνα, ανάλογα με την ηλικία τους; Ποιοι άλλοι παράγοντες θεωρούνται καθοριστικοί για τη ψυχολογία των παιδιών αυτή την εποχή;
Φυσικά και η ανταπόκριση των παιδιών στην καραντίνα έχει διαφοροποιήσεις που σχετίζονται άμεσα τόσο με την ηλικία τους, όσο και με το μοτίβο ανταπόκρισης του ευρύτερου οικογενειακού και κοινωνικού πλαισίου που μεγαλώνουν. Η έλλειψη της διαπροσωπικής επαφής, η βίαιη διακοπή της συναναστροφής με συνομηλίκους, η «καθήλωση» σε τεχνολογικά μέσα που ήρθαν να αντικαταστήσουν τη διαδικασία της δια ζώσης εκπαιδευτικής διαδικασίας, η συνάντηση όλων των μελών της οικογένειας για μεγάλο χρονικό διάστημα στο σπίτι, ίσως και να ενίσχυσαν την επιθετικότητα ως μια μορφή εκτόνωσης θυμού και συναισθηματικής έντασης. Ωστόσο, δεν θεωρώ πως η συνθήκη του εγκλεισμού οδήγησε αιτιακά σε διαταραχές όπως η ΔΕΠΥ ή σε αναπτυξιακά προβλήματα. Ας μη βιαζόμαστε να βάζουμε ταμπέλες στα παιδιά επειδή μπορεί όλη αυτή η δύσκολη περίοδος να έφερε στην επιφάνεια συμπεριφορές και συναισθήματα που μας τρομάζουν. Άλλωστε έπρεπε κι εκείνα, όπως κι εμείς, κάπως να ανταποκριθούμε σε αυτή τη συνθήκη. Όπως δεν θα ορίζαμε κάποιον «καταθλιπτικό» εάν, εν μέσω πανδημίας, βίωσε συναισθήματα λύπης και έλλειψης ενδιαφέροντος, έτσι ας μην στιγματίσουμε κι ένα παιδί με βαρύγδουπες διαγνωστικές ταξινομήσεις επειδή μπορεί να δυσκολεύτηκε να συγκεντρωθεί σε συνθήκες τηλεκπαίδευσης ή να εκδήλωσε το θυμό του πιο έντονα.
- Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς εν μέσω πανδημίας; Υπάρχουν κάποια χρήσιμα «tips» για τους ασθενείς, τους γονείς, τα παιδιά και τους εφήβους;
Νομίζω πως από τις σημαντικότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γονείς κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι τόσο οι αλλαγές που κλήθηκαν να διαχειριστούν για τους ίδιους όσο και για τα παιδιά τους. Νομίζω πως είναι απαραίτητο τα παιδιά να αισθανθούν ασφάλεια μέσα σε όλο αυτό ανασφαλές πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί λόγω COVID. Είναι σημαντικό να ρωτάμε τα παιδιά πώς αισθάνονται ; Τι έχουν καταλάβει πως είναι ο κορονοϊός; Σε κάθε ερμηνεία/επεξήγηση γύρω από την επικρατούσα κατάσταση είναι αναγκαίο να δίνουμε απλές, κατανοητές και σαφείς απαντήσεις στα παιδιά, προσαρμοσμένες στην ηλικία τους. Άλλωστε οι λέξεις δημιουργούν νοήματα που οργανώνουν την καθημερινότητα και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη ζωή. Ακόμη, καλό είναι να αποφεύγουμε την καταστροφολογία και την επίρριψη ευθυνών στα παιδιά που συχνά φέροντα ως «μεταδότες» του ιού, καθώς αυτό είναι κάτι γύρω από το οποίο μπορούν εύκολα να σχηματιστούν παρερμηνείες. Υποστηρίζω πως οφείλουμε να δώσουμε βάση σε οποιαδήποτε έκφραση των συναισθημάτων και των προβληματισμών των παιδιών, δεδομένου πως η εξωτερίκευση ανησυχιών δεν περιορίζεται μόνο σε λεκτικό επίπεδο αλλά και μέσα από το παιχνίδι, τον ύπνο, έντονα φορτισμένες συναισθηματικά συμπεριφορές όπως εκρήξεις θυμού ή επιθετικότητα κ.ά. Τέλος, κάτι που νομίζω πως είναι πολύ χρήσιμο είναι η καθιέρωση μιας ρουτίνας που να περιλαμβάνει δραστηριότητες όπου τα παιδιά αισθάνονται ασφαλή και βρίσκουν τον «χώρο» να εκφραστούν.
- Πώς συμβαδίζει επαγγελματική και οικογενειακή ζωή στον ίδιο χώρο; Λόγω του ότι οι περισσότεροι δούλευαν από το σπίτι… Προέκυψαν θετικά στοιχεία για τις οικογένειες αυτή την περίοδο;
Το να παραμείνει μια οικογένεια για μεγάλο, συνεχόμενο διάστημα στον ίδιο χώρο είναι από μόνο του μια πρόκληση. Σε αυτή τη νέα συνθήκη πολλές οικογένειες κλήθηκαν όχι μόνο να ισορροπήσουν την επαγγελματική με την οικογενειακή ζωή, αλλά και να «αξιολογήσουν» την υγιή ανταπόκρισή ολόκληρης της οικογένειας σε μια κρίσιμη στιγμή, όπως αυτή της καραντίνας. Θέλω να πω πως αυτή η νέα συνθήκη μπορεί να αποτέλεσε αφορμή να επαναπροσδιοριστούν σχέσεις και συνήθειες, τυχόν συγκρουσιακά μοτίβα, αλλαγές στους ρόλους που το κάθε μέλος διαδραματίζει. Αυτή η διαδικασία μπορεί να πυροδότησε συγκρούσεις, μπορεί όμως και να αποτέλεσε μια ευκαιρία για επαναξιολόγηση των σχέσεων μεταξύ των μελών μιας οικογένειας. Κατά κάποιο τρόπο η καραντίνα «τέσταρε» την προσαρμοστικότητα και την υγεία των οικογενειακών σχέσεων. Μπορεί για κάποιες οικογένειες αυτό να ήταν ευχάριστο ή και όχι.
- Τι θα πρέπει να προσέξουμε για την κοινωνικοποίηση των παιδιών μετά τη λήξη της καραντίνας; Υπάρχουν θετικές πρακτικές που πρέπει να κρατήσουμε από την περίοδο που μόλις πέρασε, για την περίπτωση μιας νέας καραντίνας;
Νομίζω πως το βασικότερο είναι να συνειδητοποιήσουμε πως χρειαζόμαστε μια ομαλή μετάβαση στην νέα «κανονικότητα». Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά. Είναι αδύνατο, έως επικίνδυνο, για την ψυχική υγεία των παιδιών να έχουμε «ρομποτικές» απαιτήσεις αναφορικά με την επάνοδό τους σε οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής ζωής (σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες, φίλοι κλπ). Οι καλές πρακτικές σίγουρα σχετίζονται με το πώς ανταποκρίθηκε κάθε οικογένεια στην κρίση της πανδημίας. Σίγουρα αξίζει να θυμόμαστε πόσο προσαρμοστικοί μπορούμε να γίνουμε σε αναπάντεχες αλλαγές, την αξία που έχει τόσο η σωματική όσο και η ψυχική μας υγεία αλλά και την απομυθοποίηση της σταθερότητας, που συχνά σχετίζεται με την ισορροπία. Βέβαια, δεν θα έλεγα πως αυτά τα «εφόδια» θα μας έβρισκαν πιο έτοιμους ή ψύχραιμους σε μια νέα, ενδεχόμενη κρίση καθώς το ευρύτερο κοινωνικό συνόλου του οποίου είμαστε μέρη μεταβάλλεται συνεχώς.
- Εάν κάποιος θέλει να ζητήσει βοήθεια, πού μπορεί να απευθυνθεί; Υπάρχουν τηλεφωνικές γραμμές ψυχοκοινωνικής υποστήριξης; Όλο και περισσότεροι άνθρωποι, πιεσμένοι από τις συνθήκες, αναζητούν βοήθεια και ψυχολογική στήριξη στους ειδικούς.
Η αλήθεια είναι πως τα επαγγέλματα ψυχικής υγείας σημείωσαν δραματική άνοδο τα τελευταία δύο χρόνια. Αυτό απ’ τη μια δείχνει πόσο μεγάλη επίδραση είχε και συνεχίζει να έχει η κρίση της πανδημίας στην ψυχική μας υγεία, αλλά το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα νομίζω πως είναι πως σιγά σιγά αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε πως η αναζήτηση βοήθειας δεν είναι αδυναμία, ούτε μας καθιστά ψυχικά «ανύμπορους». Υπάρχουν τόσο τηλεφωνικές γραμμές, όπου κανείς μπορεί να απευθυνθεί για ψυχολογική υποστήριξη, όσο και δημόσιοι φορείς που παρέχουν δωρεάν ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες. Σχετικά με τις δημόσιες υπηρεσίες, αν όχι όλα, τα περισσότερα κρατικά νοσοκομεία έχουν ψυχιατρικό τμήμα, είτε ενηλίκων είτε ανηλίκων, όπου μπορεί κανείς να απευθυνθεί. Αντίστοιχες υπηρεσίες προσφέρουν και τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας για παιδιά, εφήβους, ενήλικες και οικογένειες. Σίγουρα η αναμονή στις δημόσιες δομές είναι μεγάλη, ωστόσο θεωρώ πως είναι πολύ σημαντικό να έχουμε γνώση όλων των δυνατών υπηρεσιών στις οποίες μπορούμε να απευθυνθούμε.
Σχετικά με τις γραμμές βοήθειας, λειτουργούν πολλές γραμμές ανάλογα με το αίτημα και το ηλικιακό φάσμα. Οι περισσότερες λειτουργούν όλο το 24ωρο και φυσικά είναι δωρεάν. Θα αναφέρω ενδεικτικά την Γραμμή 10306 & τη Γραμμή για εφήβους 116111 όπου μπορούν να απευθυνθούν ενήλικες, έφηβοι και οικογένειες. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές γραμμές για πιο εξειδικευμένα θέματα όπως οι εξαρτησιογόνες ουσίες, η αναφορά περιστατικών κακοποίησης, κατάθλιψη, αυτοκτονία κτλ.
- Αισθήματα φόβου, άγχους, θυμού, λύπης και συντριβής αισθάνονται σε μεγάλο βαθμό οι νέοι σε όλο τον κόσμο λόγω των επιπτώσεων του κορωνοϊού, καθώς οι κυβερνήσεις έπρεπε να αντιμετωπίσουν τον ιό επιβάλλοντας μέτρα όπως φυσική αποστασιοποίηση, καραντίνες, το κλείσιμο των σχολείων κ.α. Οι ζωές των νέων έχουν επηρεαστεί σοβαρά. Προβλέπετε γυρισμό στην καθημερινότητα ή όλα έχουν αλλάξει;
Νομίζω πως έχουμε επιστρέψει σε μια καθημερινότητα που είναι όμως εντελώς διαφορετική. Συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από πολλούς περιορισμούς που έρχονται και φεύγουν. Αυτό δυσκολεύει τις δυνατότητές μας σχετικά με την προσαρμογή, καθώς είμαστε σε μια συνεχή επαγρύπνηση για τυχόν νέους περιορισμούς, γεγονός που συμβάλλει και στη βίωση όλων των δυσάρεστων συναισθημάτων που προαναφέρατε. Βέβαια, αυτή η γεμάτη νέα δεδομένα πραγματικότητα, δείχνει πόσο «κοντά» μας είναι οποιαδήποτε μορφή αλλαγής και μεταβλητότητας, είτε φέρει δυσάρεστες επιπτώσεις είτε ευχάριστες. Σίγουρα αυτό είναι κάτι που δεν είναι απλό να το αποδεχτούμε και να συμβιβαστούμε με την ιδέα ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου κόσμου, όμως, δυστυχώς ή ευτυχώς, τα πλαίσια με τα οποία αλληλεπιδρούμε ποτέ δεν είναι σταθερά.
- Οικοδομώντας μια νέα κανονικότητα… Οι συνθήκες της ζωής μας έχουν αλλάξει άρδην και η καραντίνα είχε σοβαρές επιπτώσεις στη ψυχική μας υγεία. Ποιες συμβουλές θα μπορούσατε να δώσετε για μια -από εδώ και πέρα- υγιή ζωή και καθημερινότητα;
Νομίζω πως θα πρέπει να «αγκαλιάσουμε» οποιοδήποτε δυσάρεστο συναίσθημα προκάλεσε αυτή η παγκόσμια κρίση. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να προσαρμοστούμε σε τέτοιες συνθήκες που μάλιστα έφεραν μαζί τους διαδικασίες αποχωρισμού, πένθους ακόμη και θανάτου. Οφείλουμε να δώσουμε μια μεγαλύτερη βάση (και) στην ψυχική μας υγεία γιατί συχνά ξεχνάμε να την φροντίζουμε και να της δίνουμε την ανάλογη αξία. Πιστεύω πως ήρθε η ώρα να αποκηρύξουμε τον παντοδύναμο εαυτό μας, που όλα θέλει να τα υπομένει και να τα αντέχει. Και να θυμόμαστε πως πάντα υπάρχουν τρόποι να αναζητήσουμε βοήθεια, κάτι που δεν δείχνει την αδυναμία αλλά τη δύναμή μας! Κάθε κρίση κρύβει μέσα της μια ευκαιρία. Ευκαιρία για έναν νέο εαυτό αλλά και για τον τρόπο που εμείς θέλουμε να δούμε τον κόσμο που ζούμε. Μια τέτοια ευκαιρία μας δίνει ο COVID!
