Κων/νος Σαλαβάτης
Πτυχιούχος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ.
Κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου στις Αγγλικές και Αμερικανικές Σπουδές.
Στην κουβέντα για τον καλύτερο ή τον πιο αγαπημένο μας σκηνοθέτη τα ονόματα που πέφτουν πάντα πρώτα στο τραπέζι είναι αυτά των Martin Scorsese, Steven Spielberg, Alfred Hitchcock, Quentin Tarantino, Stanley Kubrick, Akira Kurosawa, David Lynch και Christopher Nolan. Ίσως βρεθεί και κάποιος με πιο μαύρα γούστα και αναφέρει και τους Guillermo Del Toro, Tim Burton και Darren Aronofsky. Όλοι τους καταπληκτικοί και ο καθένας τους με το δικό του χαρακτηριστικό κινηματογραφικό στυλ. Πικραίνομαι όμως που δεν ακούω σχεδόν ποτέ το όνομα του Hayao Miyazaki.
Στον μέσο Έλληνα τα κινούμενα σχέδια είναι κάτι που βλέπουν τα παιδιά τα σαββατοκύριακα όταν ξυπνάνε το πρωί. Όπως και τα βιβλία φαντασίας, δεν είναι τέχνη, δεν έχουν νόημα και ουσία, δεν είναι ούτε καν status symbols κουλτούρας για να μπουν σε stories στο Instagram. Βέβαια μια κοντόφθαλμη άποψη σαν και αυτή δεν θα μπορούσε να είναι πιο μακριά από την αλήθεια. Ακόμα και αν ένα μεγάλο ποσοστό είναι φτιαγμένα ξεκάθαρα για να ψυχαγωγήσουν παιδιά αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορούν να εξαχθούν ηθικά, πολιτικά και άλλου είδους μηνύματα ή πως δεν μπορούν να αποτελέσουν ερεθίσματα σε έναν ενήλικα. Ξεκάθαρο παράδειγμα το Inside Out που αγαπήθηκε όπως λίγα από παιδιά, ενήλικες και … κριτικούς.
Από το 1985 υπάρχει ένα στούντιο παραγωγής κινουμένων σχεδίων στο Τόκιο της Ιαπωνίας που ως δύναμη αντίστασης στο παραπάνω τσουβάλιασμα δεν σταμάτησε να αναγάγει τις animated ταινίες σε ώριμη καλλιτεχνική έκφραση. Το Studio Ghibli (όπου Ghibli είναι μια λιβυκή λέξη για τον καυτό νότιο άνεμο της Βόρειας Αφρικής) ονομάστηκε έτσι από τον ιδρυτή του Hayao Miyazaki, επειδή κατά την άποψη του, αντιπροσώπευε τέλεια την αποστολή της εταιρίας, την προσπάθεια του Miyazaki και των συναδέλφων του Isao Takahata και Toshio Suzuki να φέρουν με την τέχνη τους έναν καινούριο άνεμο στην ιαπωνική βιομηχανία των κινουμένων σχεδίων.
34 χρόνια μετά, το Studio Ghibli είναι από τις πιο γνωστές εταιρίες κινουμένων σχεδίων στον πλανήτη με πάρα πολλές καλλιτεχνικές επιτυχίες, όπως το Spirited Away (που κέρδισε και το Όσκαρ καλύτερης animated ταινίας το 2003), το Kiki’s Delivery Service, το My Neighbor Totoro, το Howl’s Moving Castle, το Princess Mononoke, το Nausicaa of the Valley of the Wind, κλπ. Το καλλιτεχνικό μεγαλείο των Hayao Miyazaki και Isao Takahata παντρεμένο με την τεχνογνωσία του Toshio Suzuki όσον αφορά την κινηματογραφική παραγωγή έκαναν το ιαπωνικό στούντιο αγαπημένο στα μάτια των παιδιών (και όχι μόνο) και σεβαστό στα μάτια των κριτικών.
O Miyazaki δεν έχει γράψει και σκηνοθετήσει μέχρι σήμερα «κακή» ταινία. Το 2002, ο Roger Ebert, ο πιο γνωστός κριτικός κινηματογράφου και αποδέκτης του βραβείου Pulitzer στην κριτική, είπε ξεκάθαρα πως ο ιδρυτής του Studio Ghibli είναι ίσως ο καλύτερος σκηνοθέτης κινουμένων σχεδίων στην ιστορία, πλέκοντας το εγκώμιο του όσον αφορά το βάθος και την δεξιοτεχνία των ταινιών του. Για μένα αυτό που τον ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους και που τον βάζει στην συζήτηση για τον «καλύτερο σκηνοθέτη» όλων των εποχών είναι ότι απεχθάνεται τα παραδοσιακά και κοινότοπα μοτίβα στις ταινίες του. Στο πρόσφατο docuseries που έβγαλε το NHK, το κρατικό τηλεοπτικό κανάλι της Ιαπωνίας, και που ήταν αφιερωμένο στην ζωή και το έργο του Miyazaki την περίοδο που δούλευε πάνω στο Ponyo και το The Wind Rises, o ίδιος εκφράζει την αποστροφή του στους συμβατικούς προλόγους των ιστοριών. «Οι ταινίες που είναι εύκολο να τις καταλάβεις είναι βαρετές. Οι λογικές πλοκές θυσιάζουν την δημιουργικότητα. Υποστηρίζω το σπάσιμο των κανόνων και των συμβάσεων. Τα παιδιά το καταλαβαίνουν. Δεν λειτουργούν με τη λογική.»
Τα μοτίβα που θα βρει κανείς να επαναλαμβάνονται στα έργα του είναι η οικολογία, η απέχθεια του μοντέρνου τρόπου ζωής που για τον Miyazaki είναι ρηχός και ψεύτικος, το καταστροφικό πρόσωπο του πολέμου, η κριτική στην ηδονιστική και υπερκαταναλωτική κουλτούρα του καπιταλισμού, η αγνή αγάπη-έμπνευση, κλπ. Ο Miyazaki γεννήθηκε σε μια περίοδο που στην Ιαπωνία η φύση θυσιαζόταν καθημερινά στον βωμό της οικονομικής εξέλιξης. Γνώρισε τον πόλεμο από πολύ μικρή ηλικία κάτι που τον στιγμάτισε σε σημείο που σε όλα τα έργα του υπάρχει διάχυτη μια τεράστια ειρηνοποιός δύναμη, μια ανάγκη του δημιουργού να γεφυρώσει οποιοδήποτε χάσμα ειρηνικά. Επίσης, ξεφεύγει από τον Χολιγουντιανό, μανιχαϊστικό τρόπο προσέγγισης του «κακού» στις ταινίες του, υποστηρίζοντας μια εκδοχή του πιο κοντά στο Βουδιστικό, ταοϊστικό μοντέλο του καλού που είναι πάντα εναρμονισμένο με το κακό και οποιαδήποτε ανισορροπία ανάμεσα τους μπορεί να διορθωθεί. Οι «κακοί» στις ταινίες του δεν είναι ποτέ εξολοκλήρου και αθεράπευτα κακοί, αλλά περισσότερο… χαμένοι, τυφλωμένοι από εγωισμό, απληστία και προσωπικές φιλοδοξίες (βλέπε την Witch of the Waste του Howl’s Moving Castle).
Το πιο σημαντικό όμως χαρακτηριστικό των ταινιών του είναι πως λειτούργησαν ως σημαντικές αναπαραστάσεις ισχυρών γυναικείων χαρακτήρων, σε μια περίοδο που η πολιτισμική παραγωγή τους είχε ανάγκη. H προσοχή στην λεπτομέρεια του Miyazaki κατά τη συγγραφή των γυναικείων του χαρακτήρων (Kiki, Nausicaa, Ponyo, Chihiro, Mononoke, κλπ.) έκαναν ακόμα και τους πιο δύσκολους κριτικούς να τον παραδεχτούν. Περιέγραψε τις γυναίκες-πρωταγωνιστές των έργων του ως «γενναία, ανεξάρτητα κορίτσια που δεν διστάζουν να πολεμήσουν για αυτά που πιστεύουν με όλη τους την καρδιά», που μπορεί να «χρειάζονται έναν φίλο, έναν υποστηρικτή, αλλά ποτέ έναν σωτήρα» κάνοντας πραγματικότητα το μότο του πως «κάθε γυναίκα είναι εξίσου ικανή να είναι ήρωας όπως κάθε άντρας». Πράγματι, οι ρομαντικές σχέσεις στα έργα του είναι επίσης επαναστατικές μιας και δεν ακολουθούν ποτέ την κλασική love story πλοκή που επικεντρώνεται σε μια μονοδιάστατη εικόνα αγάπης ανάμεσα σε δύο άτομα. Τα love stories του Miyazaki θέλουν να δείξουν δύο άτομα που προσπαθούν να κινηθούν από το μοναχικό και εγωιστικό «εγώ» σε μια σχέση αμοιβαίας έμπνευσης και ευθύνης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ιστορία αγάπης της Shizuku και του Seiji στο Whisper of the Heart.
Αν και έχει ανακοινώσει την απόσυρση του από την βιομηχανία των κινουμένων σχεδίων πάνω από μια φορά, το 2019 τον βρίσκει να δουλεύει πάνω σε μια καινούρια ταινία με τίτλο How Do You Live? που είναι προγραμματισμένη για κυκλοφορία πριν τους Ολυμπιακούς Aγώνες του Τόκιο το 2020. Ανίκανος να αφήσει πίσω την καλλιτεχνική του έκφραση, οι ιδέες του τον τραβάνε στον αγαπημένο του αγώνα ξανά και ξανά.
Ενημέρωση από την εβδομαδιαία εφημερίδα Επτά. Οι ειδήσεις της Κατερίνης και της Πιερίας με ένα κλικ.
Ακολουθήστε μας:
FB: Εφημερίδες Επτά & Πολιτεία
YouTube: Εφημερίδες Επτά & Πολιτεία
Instagram: efimerides_epta_politeia
Οι ειδήσεις της Κατερίνης και της Πιερίας με ένα κλικ.
