«Θεσμοί και Πρόσωπα»

Διάβασα στις 17 Σεπτεμβρίου 2017 το εξής «πετυχημένο» : Σήμερα γιορτάζει το ΕΣΠΑ (Ελπίδα, Σοφία, Πίστη και Αγάπη). Ο δικαιολογημένα ειρωνικός τόνος του εμπνευστή ταιριάζει αρκετά με την πραγματικότητα που βιώνει η χώρα όσον αφορά την αξιοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων.

Ήρθε στη μνήμη μου ότι τέτοιες μέρες πριν από δύο χρόνια το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας ήταν αφιερωμένο στην ιδέα του: «Made in Pieria» όπου αναδείξαμε πως πρέπει να υπάρχει το στοιχείο της καινοτομίας και μεταξύ άλλων να συνεννοηθούν οι τοπικοί φορείς προκειμένου το μοντέλο αυτό να περάσει ως κουλτούρα της τοπικής επιχειρηματικότητας. Στην περιοχή μας, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Φάρος Συμβουλευτική που εκπονήθηκε για λογαριασμό του Επιμελητηρίου Πιερίας, ο κύκλος εργασιών στην Πιερία ανέρχεται σε 1.075.029.659,29 ευρώ ετησίως ενώ οι τομείς που διακινούν το περισσότερο χρήμα είναι η βιομηχανία τροφίμων με 155.468.069,77 ευρώ και η χαρτοποιία με 70.041.118,54. Τέσσερις στις δέκα μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις πανελλαδικά «ελπίζουν» στη μαύρη οικονομία εξαιτίας της παγιοποίησης των υψηλών φορολογικών επιβαρύνσεων (αύξηση προκαταβολής φόρου, ΦΠΑ, ειδικών τελών, φορολογικού συντελεστή στο 29%).

Δεν έχει νόημα λοιπόν να αναμασάμε τις ίδιες συνταγές και να μιλάμε για τετριμμένα πια μέσα χρηματοδοτικών ενισχύσεων αν δεν δούμε «και το δάσος και το δέντρο ταυτόχρονα». Απαιτείται μείωση των τιμών των παραγωγικών συντελεστών. Βλέπουμε τι γίνεται στα σύνορα όπου πιάνουν λεωφορεία με φυτοφάρμακα κ.α. σκευάσματα για τον αγροτικό τομέα στα μπαγκάζια τους. Η αύξηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης στο κρασί, μείωσε τα έσοδα στο κράτος και αύξησε την παράνομη διακίνηση οινοπνεύματος (κρασί, τσίπουρο). Ευρύτερα χρειαζόμαστε μεγαλύτερη αυτοτέλεια στα του οίκου μας. Πρέπει να περάσουμε στην Περιφερειακή Διακυβέρνηση με ισχυρές, αυτοδύναμες θεσμικά και οικονομικά Περιφέρειες με πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάπτυξη, στις επενδύσεις, στην παραγωγή, ενώ θα αποτελούν πυρήνες κοινωνικής αλληλεγγύης. Ιδέες όπως μια Περιφερειακή αγροδιατροφική σύμπραξη και η εφαρμογή της Περιφερειακής στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης (RIS3) αναλώνονται μόνο στη θεωρία, στην φλυαρία των business plans, ενώ θα έπρεπε να υπάρχει μια ξεκάθαρη θεσμική στρατηγική εφαρμογής τους. Βλέπουμε βεβαίως θετικά μηνύματα στον τουριστικό κλάδο και κάποια θετικά πρόσημα σε νούμερα που αντιπροσωπεύουν αναπτυξιακά μεγέθη στη χώρα, μα όλα αυτά δεν έχουν ακόμη άμεσο αποτέλεσμα στο πορτοφόλι του μέσου Έλληνα.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ πρέπει να ανοίξουμε την κουβέντα για τους θεσμούς και τα πρόσωπα που τους πλαισιώνουν, μια κατεξοχήν αναπτυξιακή κουβέντα ενώ ομοιάζει θεωρητική με υψηλές δόσεις ανεδαφικότητας. Πολύ καλό παράδειγμα η φετινή σύμπραξη τριών θεσμών για τη διεξαγωγή της 8ης Εμποροβιοτεχνικής Έκθεσης Πιερίας – Κεντρικής Μακεδονίας. Κάθε περιοχή χωριστά και εμείς στην Πιερία πρέπει να μάθουμε να σκεπτόμαστε από «μέσα προς τα έξω», δηλαδή να βλέπουμε τη γεωγραφική μας ενότητα ως μικρογραφία του κράτους προσπαθώντας να εξορκίσουμε τους δαίμονες που ταλανίζουν τα υπουργεία και τον κρατικό μηχανισμό. Μακάρι να μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από την οικογένεια, αλλά ας επικεντρωθούμε στους οργανισμούς που εκπροσωπούν κατά τόπους τη λέξη «οικονομία». Το timing τη στιγμή αυτή είναι καλό. Ο Ford έλεγε πως το να βρεθούμε μαζί είναι μια αρχή, το να παραμείνουμε μαζί είναι μια πρόοδος και το να δουλέψουμε μαζί είναι επιτυχία. Στη νηπιακή ηλικία των κοινωνιών, οι ηγέτες του κράτους δημιουργούν τους θεσμούς. Αργότερα, οι θεσμοί δημιουργούν τους ηγέτες. Οι θεσμοί είναι νομικά πρόσωπα στα οποία ο νόμος παραχωρεί προνόμια και υποχρεώσεις ενώ όσο απομακρυνόμαστε από τον πυρήνα των συνταγματικά κατοχυρωμένων δομών, τόσο ο όρος «οργανισμός» τείνει να υποσκελίσει τη λέξη «θεσμός». Με τη λέξη «πρόσωπο» προσδιορίζουμε μια αναφορά και σχέση. Δηλαδή το πρόσωπο δεν μπορεί να υπάρξει έξω από την σχέση με τους άλλους, δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως μία αποκομμένη ατομικότητα (προς – ώψ = ωπός, δηλ. όμμα, οφθαλμός, όψη. Έχω την όψη στραμμένη προς κάποιον ή σε κάτι).

Δεν υπάρχει οικονομική οντότητα στον κόσμο όπου οι διαπροσωπικές σχέσεις δεν επηρεάζουν τους θεσμούς, ανεξάρτητα από το ποιος κερδίζει στο τέλος, αν δηλαδή κυριαρχεί «η υπογραφή» έναντι της προσωπικότητας. Είτε είσαι ο Ντόναλντ Τραμπ είτε ο Πρόεδρος ενός σωματείου, ο χαρακτήρας σου, οι αδυναμίες σου, οι φιλοδοξίες και οι συμπάθειες/αντιπάθειες που έχεις θα επηρεάσουν τον θεσμικό σου ρόλο. Ο Μάρκος Αυρήλιος («Εις εαυτόν ΙΑ,14) έγραψε: «Αλλήλων καταφρονούντες, αλλήλοις αρεσκεύονται και αλλήλων υπερέχειν θέλοντες, αλλήλοις υποκατακλίνονται». Όσοι έχουν ασχοληθεί με την πολιτική στην πράξη ή στη θεωρία, γνωρίζουν πολύ καλά τη σημασία των θεσμών στην εύρυθμη λειτουργία μιας τοπικής κοινωνίας. Όσοι μιλούσαν για μεταρρυθμίσεις είχαν στο μυαλό τους μπαλώματα για ένα ρούχο που όμως δεν μας χωράει καν. Οι δομές λοιπόν χειροτέρεψαν ή δεν άλλαξαν υπό το βάρος της κρίσης και της κοινωνικής πίεσης. Όταν οι θεσμοί αποδυναμώνονται τότε εξυπακούεται ότι ισχυροποιείται ο ρόλος του προσώπου που όταν βρίσκεται σε θέση εξουσίας κάνει τη μεγάλη διαφορά για το καλό ή το κακό. Το «Αρχή άνδρα δείκνυσι» έχει διαχρονική σοφία και ισχύ. Υπάρχουν παραδείγματα όπου ισχυροί θεσμοί απορροφήθηκαν από ισχυρότερες προσωπικότητες και άλλα όπου οι θεσμοί μοιάζουν με ένα μεγάλο πουκάμισο μέσα στο οποίο «κολυμπούν» οι μικρές πολιτικές οντότητες. Κάνουν πάντα τη διαφορά τα πρόσωπα που δρουν όπως ο ποταμός με την κοίτη του καθώς τη διαμορφώνουν και διαμορφώνονται μέσα από αυτήν.

Ποιοι είναι λοιπόν εκείνοι οι φορείς, οι τοπικοί θεσμικοί παράγοντες της οικονομίας που καλούνται να κάνουν τη διαφορά στην περιοχή μας με το υπάρχον δυναμικό;

–  Το Επιμελητήριο που έχει και την τιμητική του στο παρόν έντυπο. Ένας δυναμικός οργανισμός με 10.500 περίπου μέλη. Μαζί με το Επιμελητήριο κατ’ οικονομία παρατίθενται η Ομοσπονδία Επαγγελματοβιοτεχνών, ο Εμπορικός Σύλλογος και όλοι οι σύλλογοι και τα επαγγελματικά σωματεία.
–  Η Πιερική Αναπτυξιακή μέσα στις αγκάλες της οποίας συμμετέχουν αναπτυξιακά η Περιφερειακή Ενότητα Πιερίας, οι τρεις Πιερικοί Δήμοι, όμιλοι και σύλλογοι της Πιερίας, άρα σχεδόν το σύνολο των εν δυνάμει αναπτυξιακών θεσμών.
–  Η Συνεταιριστική Τράπεζα Πιερίας με 5.000 περίπου μέλη που επανεπενδύει όλη τη διαθέσιμη ρευστότητα αποκλειστικά στην τοπική κοινωνία.
–  Η Ένωση Ξενοδόχων Πιερίας, η Ομοσπονδία Ενοικιαζομένων Δωματίων και Διαμερισμάτων με το σύνολο των λοιπών τουριστικών φορέων.

Δεν μιλώ λοιπόν για θεσμικά ανώτερους εκπροσώπους, καθώς αυτοί χαράσσουν πολιτική σε κεντρικό επίπεδο και πρέπει απλώς να μεταφέρουν θεσμικά στην κεντρική εξουσία τις απόψεις των παραπάνω. Επίσης στους αναπτυξιακούς φορείς όσο παράδοξο και να ακούγεται θα πρέπει να συγκαταλέγεται κατά περίπτωση και η εκκλησία. Είναι μερικά ζητήματα στα οποία ο Μητροπολίτης θα μπορούσε συμβουλευτικά να δώσει διεξόδους και λύσεις. Πόσα τετραγωνικά μέτρα χρειάζονται λοιπόν για να μπορέσουν τα σημαίνοντα πρόσωπα να δώσουν προστιθέμενη αξία στους θεσμούς, χωρίς απλώς να πούμε ότι παίζουν καλώς τον ρόλο τους μεμονωμένα; Χρειάζονται τόσα τ.μ. όσο πιάνει ένα μικρό τραπέζι με τέσσερις έως έξι καρέκλες (η έκτη θέση για κάποιον που ξεχνώ). Χρειάζεται όμως περισσότερο όραμα, πραγματική διάθεση για συνεργασία και καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις. Σε έναν κόσμο που ολοένα στενεύει πρέπει ο καθένας μας να αναζητήσει τον κατά Σεφέρη «άλλον», τον άνθρωπο στη δική μας περίπτωση που εκπροσωπεί έναν θεσμό όποιος κι αν είναι, όπου κι αν βρίσκεται. Ας είμαστε πρακτικοί άνθρωποι υιοθετώντας το αξίωμα ότι όλες οι ενώσεις είναι θεμελιωμένες πάνω στις αμοιβαίες ανάγκες.

Υπάρχουν τρεις τρόποι στην πράξη για να σμιλευτεί αυτό το ζήτημα της σύμπραξης στο οποίο ο μέσος Έλλην έχει θεωρητική καλή προαίρεση και πρακτική αλλεργία :

Α. Η πιο μακρινή, ελαφρώς ουτοπική περίσταση του να εκλέγονται στους θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και σε κάθε άλλο θεσμοθετημένο όργανο, οι «άριστοι». Δείτε λοιπόν το όνειρο: Κάνετε ο καθένας με χαρτί και μολύβι ή ηλεκτρονικά ένα γκάλοπ για το ποιους θεωρείτε σήμερα τους 100 πιο ικανούς ανθρώπους για να σας εκπροσωπήσουν στους Πιερικούς θεσμούς. Χωρίστε τους, πιθανόν κατά πεδίο ενδιαφέροντος ή με όποιο άλλο κριτήριο σας αρέσει. Αφότου περάσουν οι εκλογικές διαδικασίες σε κάθε τοπικό φορέα, ξαναπιάστε το χαρτί και δείτε πόσοι από αυτούς ήταν υποψήφιοι και πόσους τελικά ψηφίσατε από την αρχική σας επιλογή. Μακάρι να σκεπτόμασταν κατ’ αυτόν τον τρόπο όμως για πολλούς ισχύει αυτό που έλεγε ο Διογένης ότι «η στάση απέναντι στην εξουσία πρέπει να είναι ίδια με αυτήν απέναντι στη φωτιά: Να μη στέκεσαι ούτε πολύ κοντά, για να μην καείς, ούτε πολύ μακριά για να μην ξεπαγιάσεις». Πολύ πιθανόν οι κατά την εκτίμησή σας «άριστοι» να μην είναι ποτέ υποψήφιοι για την ανάληψη θώκων ευθύνης.

Β. Οι παραπάνω 4 ή 6 ομοτράπεζοι να ανοίξουν επίσημα πολύ συγκεκριμένα αναπτυξιακά ζητήματα στα οποία μπορεί να βρεθεί κοινός τόπος. Εδώ όλα τα χριστιανικά δόγματα στην Ελλάδα, Ορθόδοξοι, Καθολικοί και Προτεστάντες έχουν ανοίξει επίσημο διαδογματικό διάλογο για θέματα όπως η οικογένεια – δεν θα μπορέσουν (δεν θα πρέπει τουλάχιστον) να τα βρουν οι κορυφαίοι φορείς του τόπου για ζητήματα που σχετίζονται με το χρήμα και την ανάπτυξη; Μερικά παραδείγματα τα έχουν ήδη περιστασιακά ακουμπήσει στο παρελθόν κάποιοι εκπρόσωποι φορέων, αλλά δεν έχουμε περάσει στο δια ταύτα: Η αλλαγή τουριστικής και όχι μόνο ταυτότητας της περιοχής (brand name κτλ), η συνεκμετάλλευση ενός μόνιμου εκθεσιακού – συνεδριακού κέντρου με αναφορά στους αγρότες και στις τουριστικές κ.α. επιχειρήσεις, η προετοιμασία για τη δημιουργία τουριστικών λιμένων, ένα παμπιερικό portal που θα αναλάβει το ενιαίο marketing της περιοχής. Για να πραγματοποιηθούν φυσικά προτάσεις από τις πιο μικρές μέχρι τις πιο μεγάλες πρέπει να τελειώνουμε με το «κατόπιν ενεργειών μου» και το «ποιος θα φαίνεται πρώτος στη μαρκίζα». Να ξεμπερδεύουμε με το κράτημα της κορδέλας και να περάσουμε σε κοινά δελτία τύπου που θα τιμούν τον τόπο. Υπάρχει μια μικρή αχτίδα φωτός αν τα καταφέρουμε τοπικά, να περάσει το μήνυμα και στο κλεινόν άστυ καθώς η πολιτική εφαρμόζει πλέον ένα επιβαλλόμενο ευρωπαϊκό πρόγραμμα και αυτό θα συμβαίνει για πολλά ακόμη χρόνια.

Γ. Να περάσουμε ένα βήμα παραπάνω και να χτίσουμε (υποθετικό παράδειγμα) ένα ξεχωριστό ταμείο που θα λειτουργεί ως τοπική αναπτυξιακή Τράπεζα. Ρεαλιστικά το όχημα για κάτι τέτοιο λόγω της άδειας πιστωτικού ιδρύματος, ενδείκνυται να είναι η Πιερική Τράπεζα που καταστατικά μπορεί να ιδρύει υποκαταστήματα και πρακτορεία κατόπιν μελέτης βιωσιμότητας και να συμμετέχει σε οργανώσεις και σωματεία οποιασδήποτε βαθμίδας. Σκεφτείτε τι μπορούμε όλοι μαζί να καταφέρουμε στην Πιερία αν η Πιερική Αναπτυξιακή, το Επιμελητήριο, οι Τουριστικοί φορείς και η Τράπεζα υλοποιήσουν ένα αναπτυξιακό παράρτημα μικροπιστώσεων (microcredits) εντός της Τράπεζας ως επέκταση της ιδέας που κατέθεσε πριν αρκετά χρόνια στην Κ.Ε.Ε.Ε. ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου κ. Ηλίας Χατζηχριστοδούλου. Στο σενάριο αυτό θα είμαστε μία καλή πρακτική (best practice) που θα «κουμπώσει» πάνω στην αναπτυξιακή τράπεζα, όποτε κι αν δημιουργηθεί κεντρικά. Στόχος (ανεξαρτήτως κομμάτων) είναι η αναπτυξιακή τράπεζα να αποτελέσει έναν φορέα «ομπρέλα» με αντικείμενο μεταξύ άλλων την ενίσχυση της εξωστρέφειας και της προσέλκυσης επενδύσεων. Θα ενσωματωθεί μηχανισμός συνεργασίας με διεθνείς χρηματοδοτικούς θεσμούς που θα κάνει απευθείας χρηματοδοτήσεις με τη συμμετοχή των τραπεζών.
Και εκεί το πρόβλημα είναι η απουσία συντονισμού μεταξύ των διαφορετικών φορέων για την αξιοποίηση των χρηματοδοτικών μηχανισμών, όπως είναι τα διαρθρωτικά ταμεία, το πακέτο Γιούνκερ, αλλά και οι πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης κ.ά. Θα κληθούν να συμμετάσχουν ή να συνεργαστούν, φορείς του Δημοσίου με χρηματοδοτική ικανότητα ή αναπτυξιακό ρόλο (ΕΤΕΑΝ, ΟΑΕΠ, Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, Enterprise Greece κ.ά.).

Το να απαντήσει κανείς στο ερώτημα, αν τελικά κάνουν οι θεσμοί τα πρόσωπα ή τα πρόσωπα τους θεσμούς, είναι περίπου το ίδιο με το να απαντά στο αν έκανε η κότα το αυγό ή το αυγό την κότα. Σημασία έχει τι αξία προσθέτει το πρόσωπο στον θεσμό και πως ο οργανισμός (θεσμικά) εκφράζει τον λαό (πολίτες, επιχειρηματίες κ.ο.κ.) που εκπροσωπεί. Το χειρότερο από όλα είναι εμείς να απαξιώνουμε τους θεσμούς και να αδιαφορούμε. Γι’ αυτό και όλους τους προαναφερθέντες θεσμούς πρέπει να τους στηρίζουμε και όπου προβλέπονται στο κοντινό μέλλον διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας, η συμμετοχή μας να είναι ισχυρή.