«Από το Χότζα στου Φράγκου το Αλώνι»

Νότιος Όλυμπος

Κείμενο-φώτο-σκίτσο: Βασίλης Μαμούρης

Η συνάντηση, στο Φορέα του Εθνικού Δρυμού Ολύμπου, ήταν στο καλύτερο της σημείο. Αντιπρόσωποι των Ορειβατικών Συλλόγων από Πιερία, Θεσσαλονίκη και Ελασσόνα πρότειναν, τα προς ένταξη στο Εθνικό Μητρώο, μονοπάτια του Ολύμπου. Τα ονόματα και οι τοποθεσίες έπεφταν βροχή, και από κάποιο σημείο και μετά, κάπου στα μονοπάτια της Νότιας πλευράς, δεν ήμουν πια εκεί… Ρήγας, Γρίβας, Χότζας… Με το μυαλό μου ανέβαινα πια τη Νότια κορυφογραμμή. Πέρασα τις Βρυσοπούλες κι έπιασα τον Κακάβρακα, είχα φτάσει πια μέχρι του Φράγκου Αλώνι! Τα πρώτα χιόνια είχαν πέσει.. Γεμάτες ήταν οι όμορφες λάκκες! Ξέχιονες οι κορυφογραμμές οδηγούσαν τα βήματά μου.. Εκεί στα Νότια του Ολύμπου…

Ο Νότιος Όλυμπος προσεγγίζεται από την παλιά εθνική οδό Κατερίνης Ελασσόνας ή από τη Νέα εθνική οδό στο ύψος της Λεπτοκαρυάς. Ο δρόμος που ανεβαίνει από την Λεπτοκαρυά προς τα αρχαία Λείβηθρα συνεχίζει ελικοειδής μέχρι το οροπέδιο της Καρυάς. Περνά το ομώνυμο χωριό και στη συνέχεια τα χωριά Συκαμηνιά , Κρυόβρυση, Σπαρμό, Ολυμπιάδα για να καταλήξει στην Καλλιθέα πάνω στο δρόμο Ελασσόνας-Κατερίνης. Από τη διαδρομή έχουμε μια συνεχόμενη όμορφη εικόνα του Νότιου Ολύμπου. Για μια πιο συνολική θα πρέπει να πιάσουμε τις κορυφές του Κάτω Ολύμπου, νοτιότερα, ή να κατεβούμε προς Ελασσόνα και Λάρισα. Με καθαρή ατμόσφαιρα, ο εντυπωσιακός όγκος του φαίνεται από τα όλα τα βουνά που πλαισιώνουν τον Θεσσαλικό κάμπο, ειδικά όταν πέσουν χιόνια στις κορυφές του. Κορυφές, που από τα 800 μέτρα και τα οροπέδια του βουνού, υψώνονται επιβλητικά 2000 μέτρα ψηλότερα!

Η μορφολογία
Ο Νότιος Όλυμπος θα μπορούσαμε να πούμε ότι χωρίζεται στα δύο από την μεγαλύτερη ρεματιά της περιοχής, της ρεματιά του Μαυραντζά, που ξεκινά από τις Βρυσοπούλες για να καταλήξει στη Μονή Σπαρμού. Στα δυτικά της ξεχωρίζει η κορυφή του Χότζα στην οποία καταλήγουν η κορυφογραμμή του Γρίβα πάνω από τη ρεματιά της Σταλαματιάς και τον Κοκκινοπλό, καθώς και του Πύργου πάνω από τις Βρυσοπούλες. Διαμορφώνουν έτσι έναν γυμνό σχετικά ορεινό όγκο με συνεχόμενες ομαλές ράχες και ρεματιές προς τα χωριά Πύθιο, Καλύβια, Ολυμπιάδα.
Στα ανατολικά της ένας ακόμα μεγαλύτερος όγκος διαμορφώνεται για να καταλήξει στις κορυφές Κακάβρακα, Μεταμόρφωση και Φράγκου Αλώνι. Εδώ έχουμε βαθύτερες ρεματιές ( ρέμα Δουροβίτσα και ρέμα Κοκκινόχωμα) αλλά και ανοιχτές ρεματιές και λιβάδια ( Σαράντα Καγκέλια, Μπεχτές). Το κομμάτι αυτό του βουνού κατεβαίνει μέχρι τη Μονή Σπαρμού και τη Χαρβαλόβρυση, την Καρυά και το ρέμα της Βλάχας…
Πίσω από τους δύο ορεινούς αυτούς όγκους έχουμε τα αλπικά λιβάδια του Οντά και της Μπάρας, από τα οποία και μαζεύει τα νερά της η ρεματιά του Μαυραντζά. Στο κέντρο όλων αυτών και ψηλότερα ξεχωρίζει η κορυφή του Αγίου Αντωνίου που φτάνει μέχρι τα 2816 μέτρα.
Ο Όλυμπος εδώ είναι δασωμένος κυρίως στις κλειστές ρεματιές. Οι μεγάλες γυμνές ράχες με χαμηλή βλάστηση, τα αλπικά λιβάδια και οι κωνικές κορυφές χαρακτηρίζουν το κομμάτι αυτό του βουνού αλλά και του δίνουν ιδιαίτερη γοητεία. Ατελείωτες ομαλές κορυφογραμμές και υπέροχα διάσελα-περάσματα δίνουν αμέτρητες επιλογές και μια αίσθηση ελευθερίας στον ορειβάτη.
Το ήπιο όμως ανάγλυφο, σε συνδυασμό με την ομίχλη, μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό, γνώση και εμπειρία. Οι άνεμοι και η βροχή πολλές φορές χτυπούν δυνατά τη Νότια κορυφογραμμή και την κάνουν απρόσιτη. Το χειμώνα κάποιες πλαγιές φορτώνουν επικίνδυνα με χιόνι, ενώ οι μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας δημιουργούν παγίδες πάγου. Πολλές φορές, όπως και παντού στον Όλυμπο και άλλα βουνά, ίσως χρειαστεί να αναβάλουμε την ανάβαση μας…
«Σαν βγει όμως ο ήλιος, λειώνει το χιόνι στις κορυφογραμμές για να ανηφορίσεις! Και την άνοιξη, με καφέ και άσπρο τις ρεματιές ζωγραφίζει! Και σαν καλοκαιριάσει, το χορτάρι πρασινίζει, και με χρώματα τα λιβάδια γεμίζει! Εδώ στα Νότια…»

Οι διαδρομές
Ξεκινάμε από το χωριό του Κοκκινοπλού, το ψηλότερο του Ολύμπου, στα 1200 μέτρα. Από εδώ είτε επιλέξουμε τη διαδρομή της Σταλαματιάς και το Ε4 είτε τη διαδρομή από Ρούδι, Κίτρος, Φλάμπουρο θα βγούμε στο μικρό οροπέδιο Κανάκη. Με το Ε4 θα συνεχίσουμε προς Γούρνες και Σκολιό, αλλά για την καθαρά Νότια πλευρά θα ανεβούμε προς το Διακόπι, δίπλα στην κορυφή του Χότζα. Από το διάσελο, ακολουθώντας πότε μονοπάτια και πότε τις γυμνές ράχες και πλαγιές του βουνού έχουμε πολλές επιλογές: Την κορυφογραμή Τρύπες μέχρι το Αγ.Αντώνιο, την κοιλάδα του Οντά προς το καταφύγιο Ανάγκης (Μιγκοτζίδη), την κορυφογραμμή Δριστέλα-Πύργος προς Βρυσοπούλες. Μπορούμε ακόμα και να κατηφορίσουμε προς την Τουρτοφωλιά και το χωριό Καλύβια… Στο Χότζα από Κοκκινοπλό, αλλά και από το χωριό Πύθειο, μπορούμε να βρεθούμε ανεβαίνοντας και την ράχη Σαμάρι. Αυτή συνοδεύει από Νότια τη Σταλαματιά μέχρι το Σμέο. Στη συνέχεια ακολουθούμε την κορυφογραμμή Ρήγας- Πύργος Γρίβα-Γρίβας.
Από το χωριό Καλύβια χωματόδρομος φτάνει μέχρι το Σμέο και το Διακόπι και έτσι μπορούμε να μειώσουμε τις προηγούμενες διαδρομές. Από το δρόμο αυτό, χαμηλότερα, μπορούμε να κινηθούμε προς τη Τουρτοφωλιά και ακολουθώντας την κορυφογραμμή και την τελική ράχη, να βρεθούμε και πάλι στην κορυφή του Χότζα. Ο δρόμος αυτός ψηλότερα συνεχίζει προς τη Μεγάλη Γούρνα εξαφανίζοντας το διεθνές μονοπάτι Ε4.. Φτάνοντας εδώ ψηλά ο δρόμος, «εξαφάνισε ορειβατικά» και τη διαδρομή του Ε4 στη Σταλαματιά, την ομορφιά του τοπίου στις Γούρνες, αλλά και ένα μεγάλο μέρος της πανίδας της περιοχής…
Από τα χωριά Ολυμπιάδα και Σπαρμός κινούμαστε προς την Μονή Αγ.Τριάδας Σπαρμού. Από εδώ ξεκινά μια από τις πιο όμορφες και ιστορικές διαδρομές του βουνού.
Η διαδρομή κινείται μέσα στη στενή ρεματιά του Μαυραντζά και οδηγεί στις Βρυσοπούλες. Στη συνέχεια παίρνει τη δεξιά μεριά της ράχης του χιονοδρομικού, που κατεβαίνει από τον Αγ.Αντώνιο, και πέφτει στη ρεματιά που έρχεται από την Μπάρα. Βγαίνει σε αυτή και συναντά το Ο2, για να συνεχίσει προς Πηγές και κάτω από τον Καλόγερο, προς Μελιτζάνη και Μαυρόλογγο. Αποτελεί μέρος της διαδρομής που ένωνε την Μονή Σπαρμού με τη Μονή Αγ.Διονυσίου. Από τη Μπάρα μπορούμε να κινηθούμε και προς Κακάβρακα, Μεταμόρφωση και άλλες κορυφές της περιοχής, καθώς και προς Σκολιό και Μύτικα.
Από τις Βρυσοπούλες, που φτάνει άσφαλτος, μπορούμε να ανεβούμε κατευθείαν προς τον Αγ.Αντώνη καθώς και προς Οντά και Χότζα. Ακόμα μπορούμε να κάνουμε την κορυφογραμμή Πύργος – Δριστέλα – Χότζας και από την άλλη μεριά μια κατευθείαν ανάβαση προς Σκαμνιά-Κακάβρακο. Φτάνει να ξέρουμε να κινηθούμε και χωρίς μονοπάτι, στις βατές πλαγιές και ράχες του βουνού.
Από το χωριό Καρυά περνά το εθνικό μονοπάτι Ο2 και ανηφορίζει προς τις Νότιες πλαγιές του βουνού και την Χαρβαλόβρυση. Στη συνέχεια μπαίνει σε ανοιχτή ρεματιά και με συνεχόμενες στροφές φτάνει στο διάσελο Κακάβρακα – Μεταμόρφωσης. Από κει πάντα με βόρεια κατεύθυνση πέφτει στη Λάκκα Αγριοσπάνακα και πιάνει το οροπέδιο της Μπάρας. Συνεχίζει δυτικά προς το καταφύγιο ανάγκης (Μιγκοτζίδη) και στη συνέχεια κυκλώνει από δυτικά την κορυφή του Αγ.Αντωνίου. Βγαίνει στη βόρεια πλευρά της, στη ράχη από Σκολιό, στο οποίο και καταλήγει συναντώντας το Ε4.
Στη Χαρβαλόβρυση, φτάνει και χωματόδρομος από Καρυά, που στη συνέχεια κάνει κύκλο γύρω από την κορυφή Εννέα Πύργοι. Από το δρόμο αυτό μπορούμε να ανεβούμε στην κορυφή και να συνεχίσουμε στην κορυφογραμμή μέχρι τον Κακάβρακα. Από το τέλος επίσης του δρόμου, μπορούμε να κινηθούμε προς τις Μαγούλες και τη Σκαμνιά, πάνω από τις Βρυσοπούλες και κάτω από τον Κακάβρακα. Από τη Χαρβαλόβρυση επίσης ξεκινά και το παλιό μονοπάτι για το Χτένι και την κορυφή Φράγκου Αλώνι. Και το μονοπάτι αυτό κάνει πολλές στροφές εδώ, όπως το Ο2 δίπλα, και έτσι δικαιολογείται απόλυτα και η ονομασία Σαράντα Καγκέλια της περιοχής.
Από το χωριό Καρυά, μονοπάτι και δρόμος, αφού περάσει κάτω από τη βαθειά ρεματιά Κοκκινόχωμα, μας πάει προς τη τοποθεσία Μπεχτές ή Μπιχτέσι. Από το τέλος του Δρόμου, εδώ στο Μπιχτέσι, το παλιό μονοπάτι θα μας πάει πάνω από το ρέμα της Βλάχας ή Λάζη Γρίβα προς το Πηγαδάκι, τη Μάλτα, τη Σκανδαλιάρα, το Λιτόχωρο… Από τα ορεινά λιβάδια της περιοχής, και ακολουθώντας τη ράχη Παπαμησιώτη, μπορούμε να κινηθούμε προς την κορυφή Φράγκου Αλώνι και προς τη Δραγασιά. Από εδώ μια ράχη κατεβαίνει Ανατολικά προς τον Αρβανίτη, το Πηγαδάκι, μέχρι και την Παλιά Λεπτοκαρυά.. Από την κορυφή Φράγκου Αλώνι μπορούμε να πάμε προς Καλόγερο, Λιβαδάκι, προς τις Πηγές και την Μπάρα, προς την Μεταμόρφωση, προς την Χαρβαλόβρυση…
Γενικά το γυμνό ανάγλυφο, οι λάκκες και οι ομαλές κορυφές, μας επιτρέπουν εδώ στα Νότια, να κινηθούμε και εκτός των σημαδεμένων και χαραγμένων διαδρομών.
Διάσελα και κορυφογραμμές χωρίς σοβαρά εμπόδια, μας δίνουν πολλές δυνατότητες να ενώσουμε διαδρομές και να κάνουμε όμορφους κύκλους. Φτάνει να αναγνωρίζουμε το τοπίο και να έχουμε μαζί μας τα απαραίτητα. Χάρτης, πυξίδα ή GPS είναι απαραίτητα, καθώς με την πρώτη ομίχλη, τα πάντα δείχνουν ίδια και το ομαλό ανάγλυφο γίνεται μια επικίνδυνη παγίδα…

Σαν επίλογος…
Είναι πράγματι πάρα πολλές οι επιλογές για τον πεζοπόρο στον Νότιο Όλυμπο. Οι διαδρομές ξεκινούν από τα όμορφα χωριά της περιοχής, που βρίσκονται ψηλά, από τα 700 έως τα 1200 μέτρα. Χωριά, που έχουν παραδοσιακό χρώμα και θα μπορούσαν να έχουν ακόμα περισσότερο. Σε συνδυασμό με κάποια καταφύγια, σε κομβικά και καλά επιλεγμένα σημεία, και ένα οργανωμένο δίκτυο μονοπατιών, η περιοχή θα μπορούσε να έχει πολύ περισσότερους επισκέπτες. Το χειμώνα, η περιοχή έχει εύκολη πρόσβαση στα ψηλά, και αποτελεί επίσης και έναν παράδεισο του ορειβατικού σκι. Μαζί με την περιοχή του Ξερολακίου, το πιο όμορφο ίσως κομμάτι όλου του βουνού, θα μπορούσε να προσφέρει τα πάντα στο επισκέπτη, όλες τις εποχές του χρόνου. Λίγοι όμως προτιμούν να ανεβούν τον Όλυμπο από τα Νότια και σε όλη την περιοχή δεν λειτουργεί ούτε ένα οργανωμένο καταφύγιο!
Φαίνεται ότι και εδώ, δεν υπάρχουν κάποια σχέδια για την ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού. Ακούγονται μόνο τα γνωστά για δρόμους, χιονοδρομικά, τελεφερίκ και άλλα, που μπορούν να εξαφανίσουν την ιστορία και το μύθο του βουνού, και μαζί και όλους τους επισκέπτες. Σα να μη έφτανε αυτό, πολλοί που θεωρούν ότι ξέρουν τα πάντα για την ορεινή ανάπτυξη, ή και για δικούς τους απίθανους λόγους, άνοιξαν παράνομα δρόμους και έχτισαν παράνομα «καταφύγια», χωρίς καμία μελέτη και πρόβλεψη. Σε όλα αυτά ο κακώς εννοούμενος τοπικισμός, αλλά και ο ανταγωνισμός, με την μεριά της Πιερίας, δημιούργησε μια προβληματική κατάσταση.
Τα τελευταία χρόνια όμως, κάποιοι νέοι άνθρωποι προσπαθούν, ιδιωτικά αλλά και μέσα από Υπηρεσίες, να δουν τον Όλυμπο συνολικά, να προστατέψουν την όμορφη φύση του, να επενδύσουν σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Προτάσεις όπως αυτή της Δ΄ ζώνης στο Προεδρικό Διάταγμα, ( που ακόμα περιμένουμε να υπογραφεί! ), καθώς και άλλες δράσεις του Δασαρχείου, των τοπικών συλλόγων αλλά και ιδιωτών, έχουν πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αργά άλλα σταθερά οι νοοτροπίες του παρελθόντος αλλάζουν..
Και εδώ στον πανέμορφο Νότιο Όλυμπο…

Υ.Γ.: Όλα τα παραπάνω, αποτελούν το τελευταίο κεφάλαιο μιας έκδοσης, (λευκώματος-οδηγού), του γράφοντος, για τον Όλυμπο. Είναι κείμενα, σκίτσα και φωτογραφίες για το αγαπημένο βουνό από το 1998 μέχρι και το 2018. 20 χρόνια δημοσιεύσεις για τον Όλυμπο…